Zbrika Matematika

Zbirka riješenih zadataka iz
matematike
Baraković Elvis
Sadrµzaj
1 Elementi matematiµcke logike 2
2 Skupovi. Relacije 5
3 Jednaµcine i nejednaµcine sa apsolutnim vrijednostima 9
4 Binomni obrazac 23
5 Matematiµcka indukcija 35
6 Kompleksni brojevi 45
7 Determinante 57
8 Matrice. Operacije sa matricama. 62
9 Sistemi linearnih jednaµcina 82
10 Limes funkcije 102
11 Izvod funkcije 113
12 Ispitivanje osobina i crtanje gra…ka funkcije 130
13 Neodre†eni i odre†eni integrali.

Primjena odre†enog integrala. 152
14 Parcijalni izvodi.
Ekstremi funkcije dvije promjenljive. 153
15 Diferencijalne jednaµcine 168

Baraković Elvis Matematika
1 Elementi matematiµcke logike

Svaka izjavna reµcenica nekog jezika koja ima smisla i koja ima osobinu da je
taµcna ili netaµcna naziva se iskaz (sud). Svaki iskaz moµzemo obiljeµziti nekim
slovom (najµcešće slovom latinice), brojem ili nekim drugim simbolom. Takve
simbole nazivamo iskazna slova.
µ
Cinjenicu da je iskaz p taµcan oznaµcavaćemo sa (p) = > ili (p) = 1; a
µcinjenicu da je netaµcan sa (p) = ? ili (p) = 0:
Od dva ili više iskaza moµzemo sastaviti novi, sloµzeni iskaz. Sa iskazima, kao
elementima skupa iskaza, uvodimo sljedeće operacije:
1. NEGACIJA iskaza p je novi iskaz ep koji ima suprotnu istinitosnu

vrijednost od istinitosne vrijednosti iskaza p.
2. KONJUNKCIJA iskaza p i q je novi iskaz p ^ q koji je taµcan ako su

iskazi p i q istovremeno taµcni a netaµcan u ostalim sluµcajevima.
3. DISJUNKCIJA iskaza p i q je novi iskaz p _ q koji je netaµcan ako su

iskazi p i q istvremeno netaµcni a taµcan u ostalim sluµcajevima.
4. IMPLIKACIJA iskaza p i q je novi iskaz p =) q koji je netaµcan

ako je iskaz p taµcan a iskaz q netaµcan a taµcan u ostalim sluµcajevima.
5. EKVIVALENCIJA iskaza p i q je novi iskaz p () q koji je taµcan

ako su iskazi p i q istvremeno iste istinitosne vrijednosti, a netaµcan u
ostalim sluµcajevima.
Operacije sa iskazima moµzemo predstaviti u obliku tabele.
(p) (q) (ep) (p ^ q) (p _ q) (p =) q) (p () q)

1 1 0 1 1 1 1
1 0 0 0 1 0 0
0 1 1 0 1 1 0
0 0 1 0 0 1 1
Zadatak 1.1 Provjeriti da li je sljedeća iskazna formula tautologija
F: e (p () q) () (p () eq):
| {z } | {z }
L D
Rješenje:
3
Posmatrajmo tablicu
(p) (q) (p () q) (L) (eq) (D) (F)
1 1 1 0 0 0 1
1 0 0 1 1 1 1
0 1 0 1 0 1 1
0 0 1 0 1 0 1
Formula je tautologija.

F: e (p () q) () (pêq) _ (ep ^ q):
| {z } | {z }
L D
Rješenje:
Posmatrajmo tablicu
(p) (q) (p () q) (L) (ep) (eq) (pêq) (ep ^ q) (D) (F)
1 1 1 0 0 0 0 0 0 1
1 0 0 1 0 1 1 0 1 1
0 1 0 1 1 0 0 1 1 1
0 0 1 0 1 1 0 0 0 1

F: p ^ (q _ r) () (p ^ q) _ (p ^ r):
| {z } | {z }
L D
Rješenje:
Posmatrajmo tablicu
(p) (q) (r) (q _ r) (L) (p ^ q) (p ^ r) (D) (F)
1 1 1 1 1 1 1 1 1
1 1 0 1 1 1 0 1 1
1 0 1 1 1 0 1 1 1
1 0 0 0 0 0 0 0 1
0 1 1 1 0 0 0 0 1
0 1 0 1 0 0 0 0 1
0 0 1 1 0 0 0 0 1
0 0 0 0 0 0 0 0 1
4
F: (p =) (q _ r)) =) (p ^ q) _ (p ^ r):
| {z } | {z }
L D
Rješenje:
Posmatrajmo tablicu
(p) (q) (r) (q _ r) (L) (p ^ q) (p ^ r) (D) (F)

1 1 1 1 1 1 1 1 1
1 1 0 1 1 1 0 1 1
1 0 1 1 1 0 1 1 1
1 0 0 0 0 0 0 0 1
0 1 1 1 1 0 0 0 0
0 1 0 1 1 0 0 0 0
0 0 1 1 1 0 0 0 0
0 0 0 0 1 0 0 0 0
Formula nije tautologija
Zadatak 1.5 Bez upotrebe tablice dokazati da je sljedeća formula tautologija
F: ((p =) q) êq) =) ep :
| {z } |{z}
L D
Rješenje:
Pretpostavimo suprotno, tj da je formula nije tautologija. Tada postoje
istinitosne vrijednosti iskaza p i q za koje vrijedi (L =) D) = 0: To će se
desiti samo onda ako je iskaz L taµcan a iskaz D netaµcan. Me†utim, da bi
iskaz D bio netaµcan onda iskaz p mora biti taµcan. Da bi iskaz P bio taµcan,
onda moraju biti taµcni iskazi p =) q i eq a odavdje vidimo da iskaz q
mora biti netaµcan. Ali kako je iskaz p taµcan a iskaz q netaµcan tada je iskaz
p =) q netaµcan a nama se zahtijeva da bude taµcan.
Kontradikcija sa pretpostavkom.
Dakle, iskaz je tautologija.
Zadaci za samostalan rad

Ispitati da li su sljedeće iskazne formule tautologije
1. p _ (q ^ r) () (p _ q) ^ (p _ r)
2. (p =) q) () ep _ q
5
3. (p () q) () (p ^ q) _ (epêq)
4. ((p =) q) ^ (q =) r)) =) (p =) r)
5. ((p =) q) ^ (qêr)) =) (ep =) r)
6
2 Skupovi i relacije
Pojam skupa je osnovni pojam u matematici pa se zato i ne de…niše. Ovaj
pojam objašnjavamo navodeći primjer nekog skupa i ukazujući na pravila
njegove upotrebe u matematici.
Skupove oznaµcavamo velikim slovima latinice A; B; C; :::; X; Y; ::: a elemente
nekog skupa malim slovima latinice a; b; c; :::; x; y; :::.
Za skupove A i B kaµzemo da su jednaki ako su sastavljeni od istih elemenata.
Za skup A kaµzemo da je podskup skupa b ako svaki element iz skupa A
istovremeno pripada i skupu B. To oznaµcavamo sa A B:
Operacije sa skupovima de…nišemo sa:
A\B = fx : x 2 A ^ x 2 Bg
A[B = fx : x 2 A _ x 2 Bg
AnB = fx : x 2 A ^ x 2= Bg
A B = (AnB) [ (BnA)
A B = f(a; b) : a 2 A ^ b 2 Bg
Zadatak 2.1 Dokazati:
(A [ B)C = AC \ B C :
Rješenje:
x 2 (A [ B)C
() x2 = A[B
() e (x 2 A [ B)
() e (x 2 A _ x 2 B)
() x2 = A^x2 =B
() x 2 A ^ x 2 BC
C
() x 2 AC \ B C :
AnB = A \ B C :
Rješenje:
x 2 AnB
() x2A^x2 =B
() x 2 A ^ x 2 BC
() x 2 A \ BC :
7
Zadatak 2.3 Dokazati

(A \ B) [ C = (A [ C) \ (B [ C) :
Rješenje:
x 2 (A \ B) [ C
() x2A\B_x2C
() x2A^x2B_x2C
() x2A_x2C ^x2B_x2C
() (x 2 A _ x 2 C) ^ (x 2 B _ x 2 C)
() x2A[C ^x2B[C
() x 2 (A [ C) \ (B [ C) :

(A \ B) nC = (AnC) \ (BnC) :
Rješenje:
x 2 (A \ B) nC
() x2A\B^x2 =C
() x2A^x2B^x2 =C
() x2A^x2 = C ^x2B^x2 =C
() (x 2 A ^ x 2
= C) ^ (x 2 B ^ x 2
= C)
() x 2 AnC ^ x 2 BnC
() x 2 (AnC) \ (BnC) :

(AnB) \ (CnD) = (A \ C) n (B [ C) :
Rješenje:
x 2 (AnB) \ (CnD)
() x 2 AnB ^ x 2 CnD
() x2A^x2 = B^x2C ^x2 =D
() x2A^x2C ^x2 = B^x2=D
() (x 2 A ^ x 2 C) ^ (x 2
= B^x2
= D)
() x2A\C ^x2 = B[D
() x 2 (A \ C) n (B [ C) :
8
(A \ B) (C \ D) = (A C) \ (B D) :
Rješenje:
(x; y) 2 (A \ B) (C \ D)
() x2A\B^y 2C \D
() x2A^x2B^y 2C ^y 2D
() x2A^y 2C ^x2B^y 2D
() (x 2 A ^ y 2 C) ^ (x 2 B ^ y 2 D)
() (x; y) 2 A C ^ (x; y) 2 B D
() (x; y) 2 (A C) \ (B D) :
Zadatak 2.7 Dat je skup X = f1; 2; 3; 4g : Napisati relacije de…nisane sa
1 = (x; y) 2 X 2 : x < y
2 = (x; y) 2 X 2 : x y
3 = (x; y) 2 X 2 : x > y :
Rješenje:
Kako je
X 2 = X X = f(1; 1) ; (1; 2) ; (1; 3) ; (1; 4) ; (2; 1) ; (2; 2) ; (2; 3) ; (2; 4) ;

(3; 1) ; (3; 2) ; (3; 3) ; (3; 4) ; (4; 1) ; (4; 2) ; (4; 3) ; (4; 4)g
tada je
1 = (x; y) 2 X 2 : x < y =
= f(1; 2) ; (1; 3) ; (1; 4) ; (2; 3) ; (2; 4) ; (3; 4)g :
2 = (x; y) 2 X 2 : x y =
= f(1; 1) ; (1; 2) ; (1; 3) ; (1; 4) ; (2; 2) ; (2; 3) ; (2; 4) ; (3; 3) ; (3; 4) ; (4; 4)g :
3 = (x; y) 2 X 2 : x > y =
= f(2; 1) ; (3; 1) ; (3; 2) ; (4; 1) ; (4; 2) ; (4; 3)g :
Zadatak 2.8 Neka jeX = f1; 2; 3g : Napisati elemente relacije de…nisane sa
= (x; y; z) 2 X 3 : x + y z :
9
Rješenje:
Kako je
X 3 = X X X = f(1; 1; 1) ; (1; 1; 2) ; (1; 1; 3) ; (1; 2; 1) ; (1; 2; 2) ;

(1; 2; 3) ; (1; 3; 1) ; (1; 3; 2) ; (1; 3; 3) (2; 1; 1) ; (2; 1; 2) ;
(2; 1; 3) ; (2; 2; 1) ; (2; 2; 2) ; (2; 2; 3) ; (2; 3; 1) ; (2; 3; 2) ;
(2; 3; 3) (3; 1; 1) ; (3; 1; 2) ; (3; 1; 3) ; (3; 2; 1) ; (3; 2; 2) ;
(3; 2; 3) ; (3; 3; 1) ; (3; 3; 2) ; (3; 3; 3)g
pa je
= (x; y; z) 2 X 3 : x + y z
= f(1; 1; 2) ; (1; 1; 3) ; (1; 2; 3)g :
Zadatak 2.9 U skupu N de…nisana je relacija
= (x; y) 2 N2 : x + 5y = 25 :
Napisati elemente relacije :
Rješenje:
Iz
x + 5y = 25
x = 25 5y
x = 5 (5 y)
vidimo da y 2 f1; 2; 3; 4g ; jer u protivnom x ne bi bio prirodan broj.

Sada
y = 1 =) x = 20
y = 2 =) x = 15
y = 3 =) x = 10
y = 4 =) x=5
pa je
= (x; y) 2 N2 : x + 5y = 25 =
= f(20; 1) ; (15; 2) ; (10; 5) ; (5; 4)g :
10
3 Jednaµcine i nejednaµcine sa apsolutnim vri-

jednostima
Zadatak 3.1 Riješiti jednaµcinu
jx 1j jx + 2j = 1:
Rješenje:
x 1 = 0 =) x = 1
x + 2 = 0 =) x = 2
Posmatrajmo tablicu
x: 1 2 1 +1
x 1 +
x+2 + +
Imamo tri sluµcaja:
1) x 2 ( 1; 2]
Sada je
jx 1j = (x 1) = 1 x
jx + 2j = (x + 2) = x 2
pa jednaµcina ima oblik
(x 1) ( (x + 2)) = 1
1 x+x+2 = 1
3 = 1
pa jednaµcina nema rješenja.
2) x 2 ( 2; 1]
Sada je
jx 1j = (x 1) = 1 x
jx + 2j = x + 2
(x 1) (x + 2) = 1
1 x x 2 = 1
2x 1 = 1
2x = 2
x = 1 2 ( 2; 1]
11
pa je rješenje jednaµcine x = 1.
3) x 2 (1; +1)
Sada je
jx 1j = x 1
jx + 2j = x + 2
x 1 (x + 2) = 1
x 1 x 2 = 1
3 = 1
pa jednaµcina nema rješenja.
Dakle, jednaµcina ima samo jedno rješenje x = 1:
x2 + x 2 + x2 x 2 = 2:
Rješenje:
x2 + x 2 = 0 =) x1 = 2; x2 = 1
x2 x 2 = 0 =) x1 = 1; x2 = 2
Posmatrajmo tablicu
1 2 1 1 2 +1
x:
x2 + x 2 + + +
x2 x 2 + + +
Imamo pet sluµcajeva:
1) x 2 ( 1; 2]
Sada je
x2 + x 2 = x2 + x 2
x2 x 2 = x2 x 2
x2 + x 2 + x2 x 2 = 2
x2 + x 2 + x2 x 2 = 2
2x2 = 6 p
2 x1 = p 3 2= ( 1; 2]
x = 3 =)
x2 = 3 2= ( 1; 2] :
12
Jednaµcina u ovom sluµcaju nema rješenja.

2) x 2 ( 2; 1]
Sada je
x2 + x 2 = x2 + x 2 = x2 x+2
x2 x 2 = x2 x 2
x2 + x 2 + x2 x 2 = 2
x2 x + 2 + x2 x 2 = 2
2x = 2
x = 1 2 ( 2; 1]
U ovom sluµcaju rješenje jednaµcine je x = 1.

3) x 2 ( 1; 1]
Sada je
x2 + x 2 = x2 + x 2 = x2 x + 2
x2 x 2 = x2 x 2 = x2 + x + 2
x2 + x 2 + x2 x 2 = 2
x2 x + 2 x2 + x + 2 = 2
2x2 = 2
x1 = 1 2 = ( 1; 1]
x2 = 1 =)
x2 = 1 2 ( 1; 1] :
4) x 2 (1; 2]
Sada je
x2 + x 2 = x2 + x 2
x2 x 2 = x2 x 2 = x2 + x + 2
x2 + x 2 + x2 x 2 = 2
x2 + x 2 x2 + x + 2 = 2
2x = 2
x = 12= (1; 2] :
13

5) x 2 (2; +1]
Sada je
x2 + x 2 = x2 + x 2
x2 x 2 = x2 x 2
x2 + x 2 + x2 x 2 = 2
x2 + x 2 + x2 x 2 = 2
2x2 = 6 p
2 x1 = p 3 2= (2; +1]
x = 3 =)
x2 = 3 2= (2; +1] :
Dakle, rješenja jednaµcine su x = 1 i x = 1.
jx 1j + x2 + 3x 4 = 5:
Rješenje:
x 1 = 0 =) x = 1
2
x + 3x 4 = 0 =) x = 1 _ x = 4:
Posmatrajmo tablicu
1 4 1 +1
x:
x 1 +
2
x + 3x 4 + +
Imamo tri sluµcaja:
1) x 2 ( 1; 4]
Sada je
jx 1j = (x 1) = 1 x
2 2
x + 3x 4 = x + 3x 4
1 x + x2 + 3x 4 = 5
x1 = 4 2 ( 1; 4]
x2 + 2x 8 = 0 =)
x2 = 2 2
= ( 1; 4] :
14

2) x 2 ( 4; 1]
Sada je
jx 1j = (x 1) = 1 x
2
x + 3x 4 = x2 + 3x 4 = x2 3x + 4
1 x x2 3x + 4 = 5
x1 = 4 2 = ( 4; 1]
x2 4x = 0 =)
x2 = 0 2 ( 4; 1] :

3) x 2 (1; +1)
Sada je
jx 1j = x 1
2
x + 3x 4 = x2 + 3x 4
x 1 + x2 + 3x 4 = 5 p
2 x1 = 2 p11 2 = (1; +1)
x + 4x 10 = 0 =)
x2 = 2 + 11 2 (1; +1) :
p
U ovom sluµcaju rješenje jednaµcine je x = 2 + 11. p
Dakle, rješenja jednaµcine su: x1 = 4; x2 = 0; x3 = 2 + 11:
Zadatak 3.4 Riješiti nejednaµcinu
x2 + 2x 3 < 3x + 3:
Rješenje:
x2 + 2x 3 = 0 =) x1 = 3; x2 = 1
Posmatrajmo tablicu
1 3 1 +1
x:
x2 + 2x 3 + +
Imamo tri sluµcaja

1) x 2 ( 1; 3]
15
Sada je
x2 + 2x 3 = x2 + 2x 3
pa nejednaµcina ima oblik
x2 + 2x 3 < 3x + 3
x2 + x 6 < 0
Nule kvadratnog trinoma x2 + x 6 su x1 = 2 i x2 = 3 pa rješenje nejed-

naµcine je
R = ( 3; 2) :
Rješenje poµcetne nejednaµcine je
R1 = ( 1: 3] \ ( 3; 2)
R1 = ?:
2) x 2 ( 3; 1]
Sada je
x2 + 2x 3 = x2 + 2x 3 = x2 2x + 3
x2 2x + 3 < 3x + 3
x2 5x < 0
Nule kvadratnog trinoma x2 5x su x1 = 5 i x2 = 0 pa rješenje nejed-

naµcine je
R = ( 1; 5) [ (0; +1)
R2 = (( 1; 5) [ (0; +1)) \ ( 3; 1]
R2 = (0; 1] :
3) x 2 (1; +1)
Sada je
x2 + 2x 3 = x2 + 2x 3
x2 + 2x 3 < 3x + 3
x2 + x 6 < 0
16
Nule kvadratnog trinoma x2 + x 6 su x1 = 2 i x2 = 3 pa rješenje nejed-

naµcine je
R = ( 3; 2) :
R3 = (1; +1) \ ( 3; 2)
R3 = (1; 2) :
Konaµcno rješenje nejednaµcine je
R = R1 [ R2 [ R3
R = (0; 2) :
x2 2x 3 +2 2x jx 4j + x2 :
Rješenje:
x2 2x 3 = 0 =) x1 = 1; x2 = 3
x 4 = 0 =) x = 4:
Posmatrajmo tablicu
1 1 3 4 +1
x:
x2 2x 3 + + +
x 4 +
Imamo µcetiri sluµcaja:

1) x 2 ( 1; 1]
Sada je
x2 2x 3 = x2 2x 3
x 4 = (x 4) = 4 x
x2 2x 3+2 2x 4 x + x2
3x 5 = : ( 3)
5
x
3
17
pa je rješenje nejednaµcine x 2 1; 35 :
Rješenje poµcetne nejednaµcine u ovom sluµcaju je
5
R1 = ( 1; 1] \ 1; :
3
Dakle,
5
R1 = 1; :
3
2) x 2 ( 1; 3]
Sada je
x2 2x 3 = x2 2x 3 = x2 + 2x + 3
x 4 = (x 4) = 4 x
x2 + 2x + 3 + 2 2x 4 x + x2
2x2 + x + 1 0
1
pa je rješenje kvadratne nejednaµcine x 2 2
;1 :
1
R2 = ( 1; 3] \ ;1 :
2
Dakle,
1
R2 = ;1 :
2
3) x 2 (3; 4]
Sada je
x2 2x 3 = x2 2x 3
x 4 = (x 4) = 4 x
x2 2x 3+2 2x 4 x + x2
3x 5 = : ( 3)
5
x
3
5
pa je rješenje nejednaµcine x 2 1; 3
:
18

5
R3 = (3; 4] \ 1; :
3
Dakle,
R3 = ?:
4) x 2 (4; +1)
Sada je
x2 2x 3 = x2 2x 3
x 4 = x 4
x2 2x 3+2 2x x 4 + x2
5x 3 = : ( 5)
3
x
5
3
R4 = (4; +1) \ 1; :
5
Dakle,
R4 = ?:
R = R1 [ R2 [ R3 [ R4
5 1
R = 1; [ ;1 :
3 2
x2 4x + 3 x2 + jx 5j :
Rješenje:
x2 4x = 0 =) x1 = 0; x2 = 4
x 5 = 0 =) x = 5:
19
Posmatrajmo tablicu
1 0 4 5 +1
x:
x2 4x + + +
x 5 +
1) x 2 ( 1; 0]
Sada je
x2 4x = x2 4x
jx 5j = (x 5) = 5 x
x2 4x + 3 x2 + 5 x
3x 2 = : ( 3)
2
x
3
2
:
2
R1 = ( 1; 0] \ 1;
3
2
R1 = 1; :
3
2) x 2 (0; 4]
Sada je
x2 4x = x2 4x = x2 + 4x
jx 5j = (x 5) = 5 x
x2 + 4x + 3 x2 + 5 x
2x2 + 5x 2 0
1
pa je rješenje kvadratne nejednaµcine x 2 2
;2 :
1
R2 = (0; 4] \ ;2
2
1
R2 = ;2 :
2
20
3) x 2 (4; 5]
Sada je
x2 4x = x2 4x
jx 5j = (x 5) = 5 x
x2 4x + 3 x2 + 5 x
3x 2 = : ( 3)
2
x
3
2
:
2
R3 = (4; 5] \ 1;
3
R3 = ?:
4) x 2 (5; +1)
Sada je
x2 4x = x2 4x
jx 5j = x 5
x2 4x + 3 x2 + x 5
5x 8 = : ( 8)
8
x
5
pa je rješenje kvadratne nejednaµcine x 2 1; 58 :
8
R4 = 1; \ (5; +1)
5
R4 = ?:
R = R1 [ R2 [ R3 [ R4
2 1
R = 1; [ ;2 :
3 2
21
x2 8x + 12 + 4x 1 x2 + jx 7j :
Rješenje:
x2 8x + 12 = 0 =) x1 = 2; x2 = 6
x 7 = 0 =) x = 7:
Posmatrajmo tablicu
1 2 6 7 +1
x:
x2 8x + 12 + + +
x 7 +

1) x 2 ( 1; 2]
Sada je
x2 8x + 12 = x2 8x + 12
jx 7j = (x 7) = 7 x
x2 8x + 12 + 4x 1 x2 + 7 x
3x 4 = : ( 4)
4
x
3
4
R1 = ( 1; 2] \ 1;
3
4
R1 = 1; :
3
2) x 2 (2; 6]
Sada je
x2 8x + 12 = x2 8x + 12 = x2 + 8x 12
jx 7j = (x 7) = 7 x
22

x2 + 8x 12 + 4x 1 x2 + 7 x
2x2 + 13x 20 0
pa je rješenje nejednaµcine x 2 52 ; 4 :
5
R2 = (2; 6] \ ;4
2
5
R2 = ;4 :
2
3) x 2 (6; 7]
Sada je
x2 8x + 12 = x2 8x + 12
jx 7j = (x 7) = 7 x
x2 8x + 12 + 4x 1 x2 + 7 x
3x 4 = : ( 4)
4
x
3
4
R3 = (6; 7] \ 1;
3
R3 = ?:
4) x 2 (7; +1)
Sada je
x2 8x + 12 = x2 8x + 12
jx 7j = x 7
x2 8x + 12 + 4x 1 x2 + x 7
5x 18 = : ( 5)
18
x
5
23
5
:
18
R4 = (7; +1) \ 1;
5
R4 = ?:
R = R1 [ R2 [ R3 [ R4
4 5
R = 1; [ ;4 :
3 2
24
4 Binomni obrazac
Xn
n n k k
(a + b)n = a b
k=0
k
n n k k
Tk+1 = a b
k
n! = 1 2 3 ::: n
n n! n (n 1) ::: (n k + 1)
= =
k k!(n k)! 1 2 3 ::: k
Zadatak 4.1 Naći trinaesti µclan u razvoju binoma

p p
3
15
2+ 3 :
Rješenje:
Budući da traµzimo trinaesti µclan u razvoju binoma, onda uzimamo da je
k=12 i uvrštavajući u formulu za opći µclan razvoja binoma, dobijamo:
15 p 15 12 p 3
12 15 p 3 1 12
T13 = 2 3 = 2 33 =
12 12
15 p p
= 2 2 34 = 73710 2:
12
Zadatak 4.2 Odrediti koe…cijent uz x8 u razvoju binoma (x + 3)12 :
Rješenje:
Opći µclan razvoja binoma (x + 3)12 je
12 12 k
Tk+1 = x 3k
k
pa je jasno da mora biti 12 k = 8 jer traµzimo koe…cijent uz x8 , odakle je

k = 4. Traµzeni koe…cijent je
12 12 11 10 9
34 = 81 = 40095:
4 1 2 3 4
25
Zadatak 4.3 U razvoju binoma

15
2
+ 3x
x
odrediti koe…cijent uz x7 :
Rješenje:
Opći µclan razvoja binoma je
15 k
n n k k 15 2
Tk+1 = a b = (3x)k =
k k x
15 15 k 15 15 k
= 2x 1 3k xk = 2 x 15+k
3k xk =
k k
15 15 k k
= 2 3 x 15+2k
k
Budući da traµzimo koe…cijent uz x7 ; onda mora biti
15 + 2k = 7
odakle je k = 11, pa je traµzeni koe…cijent uz x7
15 15 k 15 15 15 4 11
2 3k = 2 11
311 = 2 3 :
k 11 4
Zadatak 4.4 Naći µclan koji sadrµzi x7 u razvoju binoma
p
3 p 12
x2 x :
Rješenje:
n n k k 12 p
3
12 k p k
Tk+1 = a b = x2 x =
k k
12 2 12 k 1 k 12 24 2k k
= x3 x2 = x 3 ( 1)k x 2 =
k k
12 24 2k k 12 48 k
= ( 1)k x 3 + 2 = ( 1)k x 6 :
k k
Sada je jasno da mora biti
48 k
=7
6
odakle je k = 6:
p
3 p 12
Dakle, sedmi µclan razvoja binoma x2 x sadrµzi x7 .
26
Zadatak 4.5 U razvoju binoma

16
p 1
x+ p
3
x
naći µclan koji sadrµzi x3 :
Rješenje:
k
n n k k 16 p 16 k 1
Tk+1 = a b = x p =
k k 3
x
16 1 16 k 1 k 16 16 k k
= x2 x 3 = x 2 x 3 =
k k
16 16 k k 16 48 5k
= x 2 3 = x 6 :
k k
Sada je jasno da mora biti
48 5k
=3
6
odakle je k = 6:
p 1
16
Dakle, sedmi µclan razvoja binoma x+ p
3x sadrµzi x3 .
Zadatak 4.6 Odrediti onaj µclan razvoja binoma

p3
15
x2 x 1
koji ne sadrµzi x:
Rješenje:
n n k k 15 p3
15 k k
Tk+1 = a b = x2 x 1 =
k k
15 2 15 k 15 30 2k
= x3 ( 1)k x k = x 3 ( 1)k x k
=
k k
15 30 2k 15 30 5k
= ( 1)k x 3 k = ( 1)k x 3 :
k k
Budući da traµzimo µclan koji ne sadrµzi x, onda mora biti
30 5k
=0
3
odakle je k = 6.
p
3
15
1
Dakle, sedmi µclan razvoja binoma x2 x ne sadrµzi x.
27
Zadatak 4.7 Odrediti onaj µclan razvoja binoma

8
p 3
x p
x
koji ne sadrµzi x:
Rješenje:
k
n n k k 8 p 8 k 3
Tk+1 = a b = x p =
k k x
8 1 8 k 1 k 8 8 k k
= x2 3x 2 = x 2 ( 3)k x 2 =
k k
8 8 k k 8 8 2k 8
= ( 3)k x 2 2 = ( 3)k x 2 = ( 3)k x4 k :
k k k
Budući da traµzimo µclan koji ne sadrµzi x, onda mora biti
4 k=0
odakle je k = 4.
p 8
Dakle, peti µclan razvoja binoma x p3 ne sadrµzi x.
x
Zadatak 4.8 Naći srednji µclan u razvoju binoma

16
2 p
x :
x
Rješenje:
p 16
Razvoj binoma x2 x ima 17 µclanova pa je srednji µclan deveti µclan,
pa ćemu u formulu za opći µclan razvoja binoma uvrstiti k = 8. Tako imamo
16 8
n n k k 16 2 p 8
Tk+1 = a b = x =
k 8 x
8
16 2 1 8 16 8
= x2 = 2 x 8
( 1)8 x4 =
8 x 8
16 8 4
= 2 x = 3294720x 4 :
8
Zadatak 4.9 Odrediti peti µclan u razvoju binoma
p p
3 8
2x x x :
28
Rješenje:
Budući da traµzimo peti µclan u razvoju binoma, onda ćemo u formulu za
opći µclan razvoja binoma uvrstiti k = 4 i tako dobijamo
n n k k 8 p 8 4 p
3 4
Tk+1 = a b = 2x x x =
k 4
8 3 4 1 4 8 4 6 4
= 2x 2 x3 = 2 x ( 1)4 x 3 =
4 4
8 4 6+ 4 22
= 2 x 3 = 1120x 3 :
4
Zadatak 4.10 Naći trinaesti µclan u razvoju binoma

n
1
9x p
3x
ako je binomni koe…ciet trećeg µclana jednak 105.
Rješenje:
n
Binomni koe…cijent trećeg µclana je 2
pa iz uslova zadatka imamo
n n (n 1)
= 105 =) = 105 =)
2 1 2
=) n (n 1) = 210 =) n2 n = 210
=) n2 n 210 = 0:
Rješenja ove kvadratne jednaµcine su n1 = 15; n2 = 14 pa uzimamo samo

prvo rješenje a drugo odbacujemo jer je negativno. Sada binom ima oblik
15
1
9x p :
3x
Budući da traµzimo trinaesti µclan razvoja binoma, u formulu za opći µclan
razvoja binoma uvrstit ćemo k = 12, i tako dobijamo
12
15 1
T13 = (9x)15 12 p =
12 3x
15 1 1 12 15 3 3
= (9x)3 3 2x 2 = 9 x ( 1)12 3 6 x 6
=
12 12
15 6 3 15
= 3 x 3 6x 6 = x 3 = 455x 3 :
3 3
29
Zadatak 4.11 Naći redni broj onog µclana razvoja binoma

r s !21
a
3 p +
b
p
b 3
a
koji sadrµzi a i b na isti eksponent.
Rješenje:
r s !k
21 k
n n k k 21 a b
Tk+1 = a b = 3 p p =
k k b 3
a
21 1 1 21 k 1 1 k 21 21 k 21 k k k
= a3 b 6 b2 a 6 = a 3 b 6 b2 a 6 =
k k
21 21 k k k 21 k 21 42 3k 4k 21
= a 3 6 b2 6 = a 6 b 6 :
k k
Budući da zahtijevamo da a i b budu na isti eksponent, tada mora biti
42 3k 4k 21
=
6 6
odakle dobijamo da je k = 9:
Dakle, deseti µclan razvoja binoma sadrµzi a i b na isti eksponent.
Zadatak 4.12 Naći vrijednost x u izrazu

p 1 p
12
6
x log x+1
+ x
µciji je µcetvrti µclan razvoja binoma jednak 200.
Rješenje:
Prvo, odredimo de…niciono podruµcje. Jano je da mora biti x > 0 i log x +
1 6= 0; tj. x 6= 10 1 pa je
1
D = 0; 10 [ 10 1 ; +1 :
Ako u formulu za opći µclan razvoja binoma uvrstimo k = 3, dobićemo da je
µcetvrti µclan razvoja binoma je
1 3
6 p log 1x+1 6 3 p
12 3 6 1 log x+1 1 3
T4 = x x = x2 x 12 =
3 3
6 2(log3x+1) 1 6 2(log3x+1) + 41
= x x4 = x
3 3
30
pa po uslovu zadatka imamo

6 2(log3x+1) + 14
x = 200
3
3 1
20x 2(log x+1) + 4 = 200
3 1
x 2(log x+1) + 4 = 10:
Logaritmiranjem ovog izraza, dobijamo

3 1
log x 2(log x+1) + 4 = log 10
tj.
3 1
+ log x = 1
2 (log x + 1) 4
6 + log x + 1
log x = 1
4 (log x + 1)
7 + log x
log x = 1
4 (log x + 1)
(7 + log x) log x = 4 (log x + 1)
7 log x + log2 x = 4 log x + 4
log2 x + 3 log x 4 = 0:
Uvodeći smjenu log x = t; dobijamo kvadratnu jednaµcinu t2 + 3t 4 = 0 µcija

su rješenja t1 = 4 i t2 = 1:
Sada imamo dva sluµcaja:
t1 = 4 =) log x = 4 =) x = 10 4 = 0; 001 2 D
t1 = 1 =) log x = 1 =) x = 10 2 D:
Zadatak 4.13 Izraµcunati µclan razvoja binoma

p n
p5
3
x
4 x+
2
p
5
koji sadrµzi x2 x4 ako je zbir prva tri binomna koe…cijenta jednak 56.
Rješenje:
Iz uslova zadatka imamo
n n n
+ + = 56
0 1 2
31
odakle je
n(n 1)
1+n+ = 56
2
2 + 2n + n(n 1) = 112
n2 + n 110 = 0:
Rješenja posljednje kvadratne jednaµcine su n1 = 10 i n2 = 11 od kojih u

obzir dolazi samo prvo rješenje jer je drugo negativno.
Binom sada ima oblik
p 10
p
5
3
x
4 x+ :
2

p k
n n k k 10 p
5 10 k
3
x
Tk+1 = a b = 4 x =
k k 2
10 1 10 k 1 k
= 410 k
x5 2 1x 3 =
k
10 10 k k 10 10 10 k
+ k3
= 410 k x 5 2 kx 3 = 4 k
2 k
x 5 =
k k
10 30+2k
= 410 k
2 k
x 15 :
k
p
5 4 4 14
Kako je x2 x4 = x2 x 5 = x2+ 5 = x 5 ; onda je jasno da mora biti
30 + 2k 14
=
15 5
odakle je k = 6.
Dakle, sedmi µclan razvoja binoma ima traµzenu osobinu.
Zadatak 4.14 Naći za koju vrijednost x u razvoju binoma

p n
1
2x + p
2x 1
zbir trećeg i petog µclana iznosi 135, ako je zbir binomnih koe…cijenata tri
posljednja µclana jednak 22.
Rješenje:
32
Binomni koe…cijenti tri posljednja µclana jednaki su binomnim koe…cijen-

tima prva tri µclana. Po uslovu zadatka imamo
n n n
+ + = 22
0 1 2
odakle je
n(n 1)
1+n+ = 22
2
2 + 2n + n(n 1) = 44
n2 + n 42 = 0:
Rješenja posljednje kvadratne jednaµcine su n1 = 6 i n2 = 7 od kojih u obzir

dolazi samo prvo rješenje jer je drugo negativno.
Binom sada ima oblik
p 6
1
2x +p :
2x 1
Treći µclan (k = 2) razvoja binoma je

2
6 p x 6 2 1
T3 = 2 p =
2 2x 1
6 x 4 x 1 2 6 2x 1 x
= 22 2 2 = 2 2 =
2 2
6 1+x
= 2
2
a peti µclan (k = 4) razvoja binoma je

4
6 p x 6 4 1
T5 = 2 p =
4 2x 1
6 x 2 x 1 4 6 x 2 2x
= 22 2 2 = 2 2 =
4 4
6 2 x
= 2 :
4
33
Sada je, po uslovu zadatka,
6 1+x 6 2 x
2 + 2 = 135
2 4
15 21+x + 15 22 x
= 135
21+x + 22 x
= 9
4
2 2x + = 9
2x
2 (2x )2 9 2x 4 = 0:
Uvedimo smjenu t = 2x ; dobijamo kvadratnu jednaµcinu
2t2 9t 4=0
1
µcija su rješenja t1 = 2
i t2 = 4:
Sad imamo
1 1
t1 = =) 2x = = 2 1 =) x = 1
2 2
t1 = 4 =) 2x = 4 = 22 =) x = 2:
Zadatak 4.15 Odrediti za koju vrijednost x µcetvrti µclan razvoja binoma

p n
1
2x 1 +p
3
2x
je dvadeset pet puta veći od eksponenta binoma ako je binomni koe…cijent
µcetvrtog µclana pet puta veći od binomnog koe…cijenta drugog µclana.
Rješenje:
Prema uslovu zadatka imamo
n n
=5
3 1
odakle je
n (n 1) (n 2)
= 5n
1 2 3
n (n 1) (n 2)
= 5n
6
(n 1) (n 2) = 30n
n2 3n 28 = 0:
34
Rješenja posljednje kvadratne jednaµcine su n1 = 7 i n2 = 4 pa u obzir

dolazi samo prvo rješenje a drugo odbacujemo jer je negativno.
Binom sada izgleda
p 7
1
2x 1 + p
3
:
2x
µ
Cetvrti µclan (k = 3) razvoja ovog binoma je
3
7 p x 1 7 3 1 7 x 1 4 x 3
T4 = 2 p
3
= 2 2 2 3 =
3 2x 3
= 35 22x 2 2 x
= 35 2x 2
Prema uslovu zadatka imamo
35 2x 2 = 140
2x 2 = 4
2x 2 = 22
x 2 = 2
pa je x = 4:
Zadatak 4.16 Odnos koefcijenata petog i trećeg µclana u razvoju binoma

s !n
p 1
x x 1 5
p
x2 x
je 14:3. Odrediti sedmi µclan razvoja.
Rješenje:
s !k
n n k k n p n k 1
Tk+1 = a b = x x 1 5
p =
k k x 2 x
r k r k
n 1 n k
5
1 n 1 n k
5
1
= xx 2
1 = x 2
5 =
k x2 x 2 k x2
n 1 n k
p5 5
k n 1 n k 5
1 k
5
= x2 x 2 = x2 x 2 =
k k
n 1 n k 1 k n n k k
= x2 x 2 = x 2 ( 1)k x 2 =
k k
n n k k n n 2k
= ( 1)k x 2 2 = ( 1)k x 2 :
k k
35
Koe…cijent trećeg µclana (k = 2) je
n n n
( 1)k = ( 1)2 = :
k 2 2
Koe…cijent petog µclana (k = 4) je
n n n
( 1)k = ( 1)4 = :
k 4 4
Po uslovu zadatka imamo

n n
: = 14 : 3
4 2
pa je
n n
3
= 14
4 2
n (n 1) (n 2) (n 3) n (n 1)
3 = 14
1 2 3 4 1 2
(n 2) (n 3)
= 14 = 4
4
(n 2) (n 3) = 56
n2 5n 50 = 0
a rješenja posljednje kvadratne jednaµcine su n1 = 5 i n2 = 10: U obzir

dolazi samo pozitivno rješenje pa binom sada izgleda
s !10
p 1
x x 1 5
p :
x 2 x
Na osnovu pokazanog, opći µclan razvoja ovog binoma je
n n 2k
Tk+1 = ( 1)k x 2
k
pa ako u ovu formulu uvrstimo da je n = 10 i k = 6, dobićemo da je sedmi

µclan razvoja ovog binoma
10 10 12 10
T7 = ( 1)6 x 2 = x 1:
6 6
36
5 Matematiµcka indukcija
Zadatak 5.1 Dokazati da za svaki prirodan broj n vrijedi
1+3+5+ + (2n 1) = n2 :
Rješenje:
1) Provjerimo da li jednakost vrijedi za n = 1:
L 2 1 1=2 1=1
D 12 = 1
Dakle, jednakost vrijedi za n = 1.
2) Pretpostavimo da tvrdnja vrijedi za n = k, tj. neka vrijedi
1+3+5+ + (2k 1) = k 2 :
3) Dokaµzimo da tvrdnja vrijedi i za n = k + 1, tj. da vrijedi
1+3+5+ + (2 (k + 1) 1) = (k + 1)2 :
Dokaz
1+3+5+ + (2k 1) + (2 (k + 1) 1) = k 2 + (2 (k + 1) 1) =
= k 2 + 2k + 1 = (k + 1)2 :
Dakle, jednakost vrijedi i za n = k + 1.

4) Jednakost vrijedi za svaki prirodan broj n.
Napomena: Jednakost kraće moµzemo zapisati
X
n
(2k 1) = n2 :
k=1

2
n (n + 1)
13 + 23 + 33 + + n3 = :
2
Rješenje:
L 13 = 1
2
1(1+1)
D 2
= 12 = 1
37

2
k (k + 1)
13 + 23 + 33 + + k3 = :
2

2
(k + 1) ((k + 1) + 1)
13 + 23 + 33 + + (k + 1)3 =
2
Dokaz:
2
k (k + 1)
13 + 23 + 33 + + k 3 + (k + 1)3 = + (k + 1)3 =
2
k 2 (k + 1)2
= + (k + 1)3 =
4
k 2 (k + 1)2 + 4 (k + 1)3
= =
4
(k + 1)2 (k 2 + 4 (k + 1))
= =
4
(k + 1)2 (k 2 + 4k + 4)
= =
4
(k + 1)2 (k + 2)2
= =
4
2
(k + 1) (k + 2)
= =
2
2
(k + 1) ((k + 1) + 1)
= :
2

X
n
n (n + 1)
2
3
k = :
k=1
2

1 1 1 n
+ + + = :
1 3 3 5 (2n 1) (2n + 1) 2n + 1
38
Rješenje:
L 113 = 31
1
D 2 1+1 = 31
1 1 1 k
+ + + = :
1 3 3 5 (2k 1) (2k + 1) 2k + 1
1 1 1 (k + 1)
+ + + = :
1 3 3 5 (2 (k + 1) 1) (2 (k + 1) + 1) 2 (k + 1) + 1
Dokaz:
1 1 1 1
+ + + + =
1 3 3 5 (2k 1) (2k + 1) (2 (k + 1) 1) (2 (k + 1) + 1)
k 1
= + =
2k + 1 (2 (k + 1) 1) (2 (k + 1) + 1)
k 1 k (2k + 3) + 1
= + = =
2k + 1 (2k + 1) (2k + 3) (2k + 1) (2k + 3)
2k 2 + 3k + 1 (2k + 1) (k + 1) (k + 1) (k + 1)
= = = = :
(2k + 1) (2k + 3) (2k + 1) (2k + 3) (2k + 3) 2 (k + 1) + 1

1
Rješenja kvadratne jednaµcine 2k 2 + 3k + 1 = 0 su brojevi k1 = 2
i
k2 = 1; pa je 2k 2 + 3k + 1 = 2 k + 12 (k + 1) = (2k + 1) (k + 1) :
X
n
1 n
= :
k=1
(2k 1) (2k + 1) 2n + 1
12 22 n2 n (n + 1)
+ + + = :
1 3 3 5 (2n 1) (2n + 1) 2 (2n + 1)
39
Rješenje:
2
L 11 3 = 31
D 21(2(1+1)
1+1)
= 13
12 22 k2 k (k + 1)
+ + + = :
1 3 3 5 (2k 1) (2k + 1) 2 (2k + 1)
12 22 (k + 1)2 (k + 1) ((k + 1) + 1)
+ + + = :
1 3 3 5 (2 (k + 1) 1) (2 (k + 1) + 1) 2 (2 (k + 1) + 1)
Dokaz:
12 22 k2 (k + 1)2
+ + + + =
1 3 3 5 (2k 1) (2k + 1) (2 (k + 1) 1) (2 (k + 1) + 1)
k (k + 1) (k + 1)2
= + =
2 (2k + 1) (2 (k + 1) 1) (2 (k + 1) + 1)
k (k + 1) (k + 1)2
= + =
2 (2k + 1) (2k + 1) (2k + 3)
k (k + 1) (2k + 3) + 2 (k + 1)2 (k + 1) (k (2k + 3) + 2 (k + 1))
= = =
2 (2k + 1) (2k + 3) 2 (2k + 1) (2k + 3)
(k + 1) (2k 2 + 3k + 2k + 2) (k + 1) (2k 2 + 5k + 2)
= = =
2 (2k + 1) (2k + 3) 2 (2k + 1) (2k + 3)
(k + 1) (k + 2) (2k + 1) (k + 1) (k + 2) (k + 1) ((k + 1) + 1)
= = = :
2 (2k + 1) (2k + 3) 2 (2k + 3) 2 (2 (k + 1) + 1)

1
Rješenja kvadratne jednaµcine 2k 2 + 5k + 1 = 0 su brojevi k1 = 2
i
k2 = 2; pa je 2k 2 + 5k + 1 = 2 k + 12 (k + 2) = (2k + 1) (k + 2) :
X
n
k2 n (n + 1)
= :
k=1
(2k 1) (2k + 1) 2 (2n + 1)
40

3 5 2n + 1 1
+ + + =1 :
4 36 n2 (n + 1)2 (n + 1)2
Rješenje:
L 122(1+1)
1+1
2 = 4
3
1 1
D 1 (1+1) 2 = 1 4
= 34 :
3 5 2k + 1 1
+ + + =1 :
4 36 k2(k + 1)2 (k + 1)2
3 5 2 (k + 1) + 1 1
+ + + =1 :
4 36 (k + 1)2 ((k + 1) + 1)2 ((k + 1) + 1)2
Dokaz:
3 5 2k + 1 2 (k + 1) + 1
+ + + 2 + =
4 36 k2
(k + 1) (k + 1)2 ((k + 1) + 1)2
1 2 (k + 1) + 1
= 1 2 + =
(k + 1) (k + 1)2 ((k + 1) + 1)2
1 2k + 3
= 1 2 + =
(k + 1) (k + 1)2 (k + 2)2
(k + 2)2 (2k + 3) k 2 + 4k + 4 2k 3
= 1 = 1 =
(k + 1)2 (k + 2)2 (k + 1)2 (k + 2)2
k 2 + 2k + 1 (k + 1)2
= 1 =1 =
(k + 1)2 (k + 2)2 (k + 1)2 (k + 2)2
1 1
= 1 2 = 1 :
(k + 2) ((k + 1) + 1)2
Xn
2k + 1 1
=1 :
k=1
k (k + 1)2
2 (n + 1)2
41
5 12 2n2 + 2n + 1 n (2n + 3)
+ + + = :
1 2 2 3 n (n + 1) n+1
Rješenje:
L 152 = 25
D 1(21+11+3)
= 25
5 12 2k 2 + 2k + 1 k (2k + 3)
+ + + = :
1 2 2 3 k (k + 1) k+1
5 12 2 (k + 1)2 + 2 (k + 1) + 1 (k + 1) (2 (k + 1) + 3)
+ + + =
1 2 2 3 (k + 1) ((k + 1) + 1) (k + 1) + 1
Dokaz:
5 12 2k 2 + 2k + 1 2 (k + 1)2 + 2 (k + 1) + 1
+ + + + =
1 2 2 3 k (k + 1) (k + 1) ((k + 1) + 1)
42
k (2k + 3) 2 (k + 1)2 + 2 (k + 1) + 1
= + =
k+1 (k + 1) ((k + 1) + 1)
k (2k + 3) 2 (k 2 + 2k + 1) + 2 (k + 1) + 1
= + =
k+1 (k + 1) (k + 2)
2k 2 + 3k 2k 2 + 4k + 2 + 2k + 2 + 1
= + =
k+1 (k + 1) (k + 2)
2k 2 + 3k 2k 2 + 6k + 5
= + =
k+1 (k + 1) (k + 2)
(2k 2 + 3k) (k + 2) + 2k 2 + 6k + 5
= =
(k + 1) (k + 2)
2k 3 + 4k 2 + 3k 2 + 6k + 2k 2 + 6k + 5
= =
(k + 1) (k + 2)
2k 3 + 9k 2 + 12k + 5 2k 3 + 2k 2 + 7k 2 + 7k + 5k + 5
= = =
(k + 1) (k + 2) (k + 1) (k + 2)
2k 2 (k + 1) + 7k (k + 1) + 5 (k + 1)
= =
(k + 1) (k + 2)
(2k 2 + 7k + 5) (k + 1) 2k 2 + 7k + 5
= = =
(k + 1) (k + 2) k+2
2k 2 + 2k + 5k + 5 (k + 1) (2k + 5)
= = =
k+2 k+2
(k + 1) (2 (k + 1) + 3)
=
(k + 1) + 1
X
n
2k 2 + 2k + 1 n (2n + 3)
= :
k=1
k (k + 1) n+1
17 j 5n+3 + 113n+1 :
Rješenje:
51+3 + 113 1+1 = 54 + 114 = 625 + 14641 = 15266 = 17 898
43

17 j 5k+3 + 113k+1 =) 5k+3 + 113k+1 = 17A:
17 j 5(k+1)+3 + 113(k+1)+1
Dokaz:
5(k+1)+3 + 113(k+1)+1 = 5k+4 + 113k+4 = 5k+3 5 + 113k+1 113 =

= 5k+3 5 + 113k+1 1331 =
= 5k+3 5 + 113k+1 (1326 + 5) =
= 5k+3 5 + 113k+1 5 + 113k+1 1326 =
= 5 5k+3 + 113k+1 + 113k+1 1326 =
= 5 17A + 113k+1 17 78 =
= 17 5 A + 113k+1 78 = 17B:
gdje je B = 5 A + 113k+1 78:

19 j 7 52n + 12 6n :
Rješenje:
7 52 1 + 12 61 = 7 25 + 12 6 = 175 + 72 = 247 = 19 13:

19 j 7 52n + 12 6n =) 7 52n + 12 6n = 19A:
19 j 7 52(n+1) + 12 6(n+1)
44
Dokaz:
7 52(n+1) + 12 6(n+1) = 7 52n+2 + 12 6n+1 = 7 52n 25 + 12 6n 6 =

= 7 52n (19 + 6) + 12 6n 6 =
= 7 52n 19 + 7 52n 6 + 12 6n 6 =
= 7 52n 19 + 6 7 52n + 12 6n =
= 7 52n 19 + 6 19A = 19 7 52n + 6A = 19B:
gdje je B = 7 52n + 6A:

sin2 nx
sin x + sin 3x + sin 5x + + sin (2n 1) x = :
sin x
Rješenje:
L sin x
2x
D sinsin x
= sin x
sin2 kx
sin x + sin 3x + sin 5x + + sin (2k 1) x = :
sin x
sin2 (k + 1) x
sin x + sin 3x + sin 5x + + sin (2 (k + 1) 1) x =
sin x
Dokaz:
sin x + sin 3x + sin 5x + + sin (2k 1) x + sin (2 (k + 1) 1) x =
45
sin2 kx sin2 kx + sin x sin (2k + 1) x

= + sin (2k + 1) x = =
sin x sin x
sin2 kx + 21 [cos 2kx cos (2kx + 2x)]
= =
sin x
2 sin2 kx+cos 2kx cos(2kx+2x)
2 2 sin2 kx + cos 2kx cos 2 (k + 1) x
= = =
sin x 2 sin x
2 sin2 kx + cos2 kx sin2 kx cos2 (k + 1) x + sin2 (k + 1) x
= =
2 sin x
sin2 kx + cos2 kx cos2 (k + 1) x + sin2 (k + 1) x
= =
2 sin x
1 cos2 (k + 1) x + sin2 (k + 1) x sin2 (k + 1) x + sin2 (k + 1) x
= = =
2 sin x 2 sin x
2 sin2 (k + 1) x sin2 (k + 1) x
= = :
2 sin x sin x
X
n
sin2 nx
sin (2k 1) x = :
k=1
sin x
46
6 Kompleksni brojevi
Zadatak 6.1 Kompleksni broj z = 3 zapisati u trigonometrijskom obliku.
Rješenje:
Vrijedi z = 3 = 3 + 0 i pa je Re(z) = 3 > 0 i Im(z) = 0; pa ako bismo
ovaj kompleksni broj predstavili u Gausovoj ravni, on bi se nalazio na realnoj
osi. Izraµcunajmo modul i argument ovog kompleksnog broja:
q p
= jzj = (Re(z))2 + (Im(z))2 = 32 + 02 = 3
Im(z) 0
tg' = = = 0 =) ' = 0:
Re(z) 3
Zato je
z = 3 (cos 0 + i sin 0) :
p p
Zadatak 6.2 Kompleksni broj z = 2 i 2 zapisati u trigonometrijskom
obliku.
Rješenje: p p p p
Vrijedi z = 2 i 2 pa je Re(z) = 2 > 0 i Im(z) = 2 < 0; pa ako
bismo ovaj kompleksni broj predstavili u Gausovoj ravni, on bi se nalazio
u µcetvrtom kvadrantu. Izraµcunajmo modul i argument ovog kompleksnog
broja:
r
p 2 p 2 p p
= jzj = 2 + 2 = 2+2= 4=2
p
2 7
tg' = p = 1 =) ' = ili ' =
2 4 4
Zato je
z = 2 cos + i sin
4 4
ili
7 7
z = 2 cos + i sin :
4 4
Zadatak 6.3 Kompleksni broj z = 1 + i zapisati u trigonometrijskom ob-

liku.
47
Rješenje:
Vrijedi z = 1 + i pa je Re(z) = 1 < 0 i Im(z) = 1 > 0; pa ako bismo
ovaj kompleksni broj predstavili u Gausovoj ravni, on bi se nalazio u drugom
kvadrantu. Izraµcunajmo modul i argument ovog kompleksnog broja:
q p p
= jzj = ( 1)2 + 12 = 1 + 1 = 2
1 3
tg' = = 1 =) ' = :
1 4
Zato je
p 3 3
z= 2 cos + i sin :
4 4
Zadatak 6.4 Naći realni i imaginarni dio kompleksnog broja

1 3i i
z= :
1+i 2+i
Rješenje:
Kako je
1 3i i (1 3i) (2 + i) i (1 + i)
= =
1+i 2+i (1 + i) (2 + i)
2 + i 6i 3i2 i i2
= =
2 + i + 2i + i2
2 6i 4i2 2 6i + 4
= 2
= =
2 + 3i + i 2 + 3i 1
6 6i 6 6i 1 3i
= = =
1 + 3i 1 + 3i 1 3i
(6 6i) (1 3i) 6 18i 6i + 18i2
= = =
12 (3i)2 1 9i2
6 24i 18 12 24i 12 24
= = = i=
1+9 10 10 10
6 12
= i
5 5
tada je
6
Re(z) =
5
12
Im(z) = :
5
48
p p z1
Zadatak 6.5 Ako je z1 = 2 i 2 i z2 = 1 + i, izraµcunati z1 z2 i z2
:
Rješenje:
Kompleksne p brojeve pz1 i z2 zapišimo u tigonometrijskom
p obliku.
p
Vrijedi z1 = 2 i 2 pa je Re(z1 ) = 2 > 0 i Im(z1 ) = 2 < 0; pa
ako bismo ovaj kompleksni broj predstavili u Gausovoj ravni, on bi se nalazio
broja:
r
p 2 p 2 p p
= jz1 j = 2 + 2 = 2+2= 4=2
p
2
tg' = p = 1 =) ' = :
2 4
Zato je
z1 = 2 cos + i sin :
4 4
Vrijedi z2 = 1 + i pa je Re(z2 ) = 1 < 0 i Im(z2 ) = 1 > 0; pa ako bismo
ovaj kompleksni broj predstavili u Gausovoj ravni, on bi se nalazio u drugom
q p p
= jz2 j = ( 1)2 + 12 = 1 + 1 = 2
1 3
tg' = = 1 =) ' = :
1 4
Zato je
p 3 3
z2 = 2 cos + i sin :
4 4
Sada je
p 3 3
z1 z2 = 2 cos + i sin 2 cos + i sin =
4 4 4 4
p 3 3
= 2 2 cos + + i sin + =
4 4 4 4
p p p
= 2 2 cos + i sin = 2 2 (0 + i 1) = 2 2i:
2 2
i
z1 2 cos 4
+ i sin 4
= p =
z2 2 cos 4 + i sin 34
3
2 3 3
= p cos + i sin =
2 4 4 4 4
p
= 2 (cos ( ) + i sin ( )) =
p p
= 2 ( 1 + i 0) = 2:
49
Zadatak 6.6 Izraµcunati

p 17
3+i :
Rješenje: p
Kompleksnipbroj z = 3 + i zapišp imo u trigonometrijskom obliku.
Vrijedi z = 3 + i pa je Re(z) = 3 > 0 i Im(z) = 1 > 0; pa ako bismo
ovaj kompleksni broj predstavili u Gausovoj ravni, on bi se nalazio u prvom
r
p 2 p p
= jzj = 3 + 12 = 3 + 1 = 4 = 2
p
1 3
tg' = p = =) ' = :
3 3 6
Zato je
z = 2 cos + i sin :
6 6
Sada je
17
z 17 = 2 cos + i sin = 217 cos 17 + i sin 17 =
6 6 6 6
5 + 12 5 + 12
= 217 cos + i sin =
6 6
5 5
= 217 cos +2 + i sin +2 =
6 6
p !
5 5 3 1
= 217 cos + i sin = 217 + i =
6 6 2 2
p !
3+i p
= 217 = 216 3+i :
2
Zadatak 6.7 Izraµcunati p

7 + 24i:
Rješenje:
Budući da je korijen kompleksnog broja kompleksan broj, tada vrijedi
p
7 + 24i = x + iy:
50
Odredimo x i y.
Kvadriranjem dobijamo
7 + 24i = (x + iy)2
7 + 24i = x2 + 2xyi + i2 y 2
7 + 24i = x2 + 2xyi y 2
7 + 24i = x2 y 2 + 2xyi
a odavdje je
x2 y2 = 7
:
2xy = 24
Riješimo ovaj sistem.
12
Iz druge jednaµcine je y = x
; pa ako to uvrstimo u prvu jednaµcinu, dobijamo
2
2 12
x = 7
x
144
x2 = 7 = x2
x2
4
x 144 = 7x2
4 2
x + 7x 144 = 0:
Uvodeći smjenu t = x2 ; dobijamo kvadratnu jednaµcinu t2 + 7t 144 = 0; µcija
su rješenja t1 = 16 i t2 = 9; ali u obzir dolazi samo drugo rješenje t2 = 9
jer zbog smjene t = x2 > 0:
Znaµci, x1 = 3 ili x2 = 3:
Ako je x1 = 3; tada je y1 = 123 = 4:
Ako je x2 = 3; tada je y1 = 12
3
= 4:
Dakle,
p p
7 + 24i = 3 4i ili 7 + 24i = 3 + 4i:
Zadatak 6.8 Izraµcunati q
4 p
8 + 8 3i:
Rješenje: p
Kompleksni broj zp= 8 + 8 3i zapišimo u trigonometrijskom
p obliku.
Vrijedi z = 8 + 8 3i pa je Re(z) = 8 < 0 i Im(z) = 8 3 > 0; pa ako
bismo ovaj kompleksni broj predstavili u Gausovoj ravni, on bi se nalazio u
drugom kvadrantu. Izraµcunajmo modul i argument ovog kompleksnog broja:
r
p 2 p p p
= jzj = ( 8)2 + 8 3 = 64 + 64 3 = 64 + 192 = 256 = 16
p
8 3 p 2
tg' = = 3 =) ' = :
8 3
51
Zato je
2 2
z = 16 cos + i sin :
3 3
Sada je
q 2 2
4 p p
4 3
+ 2k 3
+ 2k
!k = 8 + 8 3i = 16 cos + i sin
4 4
gdje je k = 0; 1; 2; 3:
Za k = 0, dobijamo
p 2 2
4 3
+0 3
+0
!0 = 16 cos + i sin = 2 cos + i sin :
4 4 6 6
Za k = 1, dobijamo
p 2 2
4 3
+2 3
+2 2 2
!1 = 16 cos + i sin = 2 cos + i sin :
4 4 3 3
Za k = 2, dobijamo
p 2 2
4 3
+4 3
+4 7 7
!1 = 16 cos + i sin = 2 cos + i sin :
4 4 6 6
Za k = 3, dobijamo
p 2 2
4 3
+6 3
+6 5 5
!1 = 16 cos + i sin = 2 cos + i sin :
4 4 3 3
z5 1 i = 0:
Rješenje:
Jasno je da vrijedi
z5 1 i = 0
5
z = 1+i
p
z = 5 1 + i:
Kompleksni broj z = 1 + i zapišimo u trigonometrijskom obliku.
52
Vrijedi z = 1 + i pa je Re(z) = 1 > 0 i Im(z) = 1 > 0; pa ako bismo

ovaj kompleksni broj predstavili u Gausovoj ravni, on bi se nalazio u prvom
p p p
= jzj = 12 + 12 = 1 + 1 = 2
1
tg' = = 1 =) ' = :
1 4
Zato je
p
z = 2 cos + i sin :
4 4
Rješenje jednaµcine je
r r
5
p p 5
10
2 cos + i sin = 2 cos + i sin
4 4 4 4
a to su kompleksni brojevi
p
10 4
+ 2k 4
+ 2k
!k = 2 cos + i sin
5 5
gdje je k = 0; 1; 2; 3; 4.
Za k = 0, dobijamo
p
10 4
+0 4
+0 p
10
!0 = 2 cos + i sin = 2 cos + i sin :
5 5 20 20
Za k = 1, dobijamo
p
10 4
+2 4
+2 p
10 9 9
!1 = 2 cos + i sin = 2 cos + i sin :
5 5 20 20
Za k = 2, dobijamo
p
10 4
+4 4
+4 p
10 17 17
!2 = 2 cos + i sin = 2 cos + i sin :
5 5 20 20
Za k = 3, dobijamo
p
10 +64
+6 p
10 25 25
!3 = 2 cos + i sin 4 = 2 cos + i sin =
5 5 20 20
p
10 5 5
= 2 cos + i sin :
4 4
Za k = 4, dobijamo
p
10 4
+8 4
+8 p
10 33 33
!4 = 2 cos + i sin = 2 cos + i sin :
5 5 20 20
53

p
2z 3 3 + i = 0:
Rješenje:
p
2z 3 3+i = 0
p
2z 3 = p3 i
3 1
z3 = i
s2 2
p
3 3 1
z = i:
2 2
p
Kompleksni brojpz = 23 21 i zapišimo uptrigonometrijskom obliku.
Vrijedi z = 23 1
2
i pa je Re(z) = 23 > 0 i Im(z) = 21 < 0; pa ako
bismo ovaj kompleksni broj predstavili u Gausovoj ravni, on bi se nalazio
broja:
v
u p !2 r
u 3 1
2
3 1
= jzj = t + = + =1
2 2 4 4
1
p
2 1 3
tg' = p = p = =) ' = :
3 3 3 6
2
Zato je
z = cos + i sin :
6 6
Rješenje jednaµcine je
r
3
cos + i sin
6 6
a to su kompleksni brojevi
6
+ 2k 6
+ 2k
!k = cos + i sin
3 3
gdje je k = 0; 1; 2.
Za k = 0, dobijamo
6
+0 6
+0
!0 = cos + i sin = cos + i sin :
3 3 18 18
54
Za k = 1, dobijamo
6
+2 6
+2 11 11
3 3 18 18
Za k = 2, dobijamo
6
+4 6
+4 23 23
3 3 18 18
Zadatak 6.11 Odrediti skup taµcaka koji zadovoljava jednaµcinu
jz 3ij = 2:
Rješenje:
Neka je z = x + iy:
jx + iy 3ij = 2
jx + (y 3) ij = 2
q
x2 + (y 3)2 = 2
x2 + (y 3)2 = 22
a jednaµcina x2 + (y 3)2 = 22 je jednaµcina kruµznice sa centrom u taµcki (0; 3)

i polupreµcnikom 2.
Zadatak 6.12 Odrediti skup taµcaka koji zadovoljava nejednaµcine
3 jz + ij 5:
55
Rješenje:
Neka je z = x + iy:
Posmatrajmo prvo nejednakost jz + ij 3: Sada je
jz + ij 3
jx + iy + ij 3
jx + (y + 1) ij 3
q
x2 + (y + 1)2 3
2
x2 + (y + 1) 32 :
Jednaµcina x2 + (y + 1)2 = 32 je jednaµcina kruµznice sa centrom u taµcki (0; 1)

i polupreµcnikom 3, a nejednakost x2 + (y + 1)2 32 zadovoljavaju sve taµcke
van te kruµznice ukljuµcujući i taµcke na kruµznici (jer je znak ).
Posmatrajmo sada drugu nejednakost
jz + ij 5
jx + iy + ij 5
jx + (y + 1) ij 5
q
x2 + (y + 1)2 5
x2 + (y + 1)2 52 :
Jednaµcina x2 + (y + 1)2 = 52 je jednaµcina kruµznice sa centrom u taµcki (0; 1)

i polupreµcnikom 5, a nejednakost x2 + (y + 1)2 52 zadovoljavaju sve taµcke
unutar te kruµznice ukljuµcujući i taµcke na kruµznici (jer je znak ).
Skup taµcaka koji zadovoljava nejednaµcine 3 jz + ij 5 će biti sve taµcke
van te kruµznice ukljuµcujući i taµcke na kruµznici x2 + (y + 1)2 = 32 i sve taµcke
unutar te kruµznice ukljuµcujući i taµcke na kruµznici x2 +(y + 1)2 = 52 ; tj. taµcke
koje pripadaju kruµznom prstenu.
56
Zadatak 6.13 Odrediti skup taµcaka koji zadovoljava nejednaµcine

5
1 jzj < 5 i <' :
4 4
Rješenje:
Neka je z = x + iy:
Posmatrajmo nejednakost jzj 1:
jzj 1
p
x2 + y 2 1
x2 + y 2 12 :
Jednaµcina x2 + y 2 = 12 je jednaµcina kruµznice sa centrom u taµcki (0; 0) i

polupreµcnikom 1, pa datu nejednaµcinu zadovoljavaju sve taµcke van kruµznice
ali ukljuµcujući i taµcke na kruµznici.
Posmatrajmo nejednakost jzj < 5:
jzj < 5
p
x2 + y 2 < 5
x2 + y 2 < 52 :
Jednaµcina x2 + y 2 = 52 je jednaµcina kruµznice sa centrom u taµcki (0; 0) i

polupreµcnikom 5, pa datu nejednaµcinu zadovoljavaju sve taµcke unutar kruµznice
ali ne ukljuµcujući i taµcke na kruµznici.
57
Taµcke koje zadovoljavaju uvjet 4 < ' 54 su taµcke koje se nalaze izme†u
pravih odre†enih jednaµcinama x = 4 i x = 54 ali ukljuµcujući i taµcke na pravoj
x = 4:
Znaµci, skup taµcaka koje zadovoljavaju postavljene uvjete µcine taµcke na
dijelu kruµznog prstena ome†enog dvjema pravima, ali ukljuµcujući taµcke na
većoj kruµznici i taµcke na pravoj x = 4 :
58
7 Determinante
Determinante drugog reda raµcunamo po formuli
a c
=a d b c:
b d

1 1
:
3 4
Rješenje:
1 1
=1 4 3 1=4 3 = 1:
3 4

2 1
:
3 4
Rješenje:
2 1
= 2 4 3 ( 1) = 8+3= 5:
3 4
Determinante trećeg reda raµcunamo na dva naµcina: Sarusovim pravilom
ili LaPlasovim razvojem determinante po odabranoj vrsti ili koloni (prilikom
LaPlasovog razvoja determinante veoma je povoljno odabrati vrstu ili kolonu
koja ima nule i po njoj izvršiti razvoj).

1 2 3
4 1 2 :
2 6 1
Rješenje:
Prvi naµcin - Sarusovo pravilo
1 2 3 1 2 3 1 2
4 1 2 = 4 1 2 4 1 =
2 6 1 2 6 1 2 6
= (1 + 8 + 72) (6 12 8) = 95:
59
Drugi naµcin - LaPlasov razvoj (npr. po prvoj vrsti)
1 2 3
1 2 4 2 4 1
4 1 2 = 1 ( 2) +3 =
6 1 2 1 2 6
2 6 1
= 1 (1 + 12) + 2 (4 + 4) + 3 (24 2) =
= 13 + 16 + 66 = 95:
Determinante µcetvrtog i većeg reda raµcunamo LaPlasovim razvojem de-

terminante po odabranoj vrsti ili koloni, i time red determinante smanjujemo
za jedan.

4 2 3 0
2 0 5 3
:
1 2 4 2
3 1 1 1
Rješenje:
Izvršimo LaPlasov razvoj ove determinante po prvoj vrsti
4 2 3 0
0 5 3 2 5 3
2 0 5 3
= 4 2 4 2 2 1 4 2 +
1 2 4 2
1 1 1 3 1 1
3 1 1 1
2 0 3 2 0 5
+3 1 2 2 0 1 2 4
3 1 1 3 1 1
= 4 ( 18) 2 ( 26) + 3 15 0 = 25
Zadatak 7.5 Izraµcunati determinantu

a b a b
b a a b
:
a b a a
b a b a
Rješenje:
60
Koristeći osobine determinanti, dobijamo
a b a b a b b a b b
Od prve kolone oduzeli drugu:
b a a b b a a a b b
= Od trece kolone oduzeli cetvrtu:
a b a a a b b 0 a
Drugu i cetvrtu kolonu prepisali:
b a b a b a a b a a
a b b a b b
Iz prve i trece kolone
(a b) a a b b
= izvlacimo zajednicki
a b b 0 a
f aktor (a b) :
(a b) a (a b) a
1 b 1 b
Od druge kolone oduzmimo
2 1 a 1 b
= (a b) cetvrtu:
1 b 0 a
1 a 1 a
1 0 1 b
Iz druge kolone izvlacimo
1 a b 1 b
= (a b)2 f aktor (a b) :
1 (a b) 0 a
1 0 1 a
1 0 1 b
Razvoj
3 1 1 1 b
= (a b) po drugoj koloni
1 1 0 a
1 0 1 a
0 1
1 1 b 1 1 b
= (a b)3 @ 1 0 a + 1 1 b A
1 1 a 1 1 a
= (a b)3 ( a b + a a+a+b b + b + a + b) =
= (a b)3 (a + b) :
Zadatak 7.6 Izraµcunati determinantu

1 a a2
1 b b2 :
1 c c2
Rješenje:
61
Koristeći osobine determinanti, dobijamo
1 a a2 1 a a2
Od druge vrste oduzmimo prvu
1 b b2 = 0 b a b 2
a2
Od trece vrste oduzmimo prvu
1 c c2 0 c a c 2 a2
b a b2 a2
= Razvoj po prvoj koloni
c a c2 a2
b a (b a) (b + a)
=
c a (c a) (c + a)
1 b+a Izvlacimo f aktore (b a) i
= (b a) (b c)
1 c+a (b a)
= (b a) (b c) (c a):
Zadatak 7.7 Dokazati

a2 (a + 1)2 (a + 2)2
b2 (b + 1)2 (b + 2)2 = 4 (a b) (b c) (a c) :
c2 (c + 1)2 (c + 2)2
Rješenje:
Mnoµzenjem elemenata prve kolone sa 1 i dodavanjem drugoj i trećoj
koloni, dobijamo
a2 (a + 1)2 (a + 2)2 a2 2a + 1 4a + 4
b2 (b + 1)2 (b + 2)2 = b2 2b + 1 4b + 4 =
c2 (c + 1)2 (c + 2)2 c2 2c + 1 4c + 4
a2 2a + 1 a + 1
= 4 b2 2b + 1 b + 1 =
c2 2c + 1 c + 1
a2 a a + 1
= 4 b2 b b + 1 =
c2 c c + 1
62
a2 a 1
= 4 b2 b 1 =
c2 c 1
a2 a 1
2 2
= 4 b a b a 0 =
c2 a2 c a 0
a2 a 1
= 4 (b a) (b + a) b a 0 =
(b c) (b + c) c a 0
a2 a 1
= 4 (b a) (b c) b + a 1 0 =
b+c 1 0
b+a 1
= 4 (b a) (b c) =
b+c 1
= 4 (a b) (b c) (a c) :
63
8 Matrice. Operacije sa matricama.

Zadatak 8.1 Date su matrice
2 3 2 3
2 4 5 1 1 6
A=4 3 2 6 5 i B=4 3 0 4 5:
1 1 7 5 2 10
Izraµcunati matrice A + B; A B; A B:
Rješenje: Matrice A i B su formata 3 3 pa su moguće traµzene operacije

nad njima.
2 3 2 3 2 3
2 4 5 1 1 6 3 3 11
A+B = 4 3 2 6 + 35 4 0 5 4
4 = 6 2 10 5
1 1 7 5 2 10 6 3 17
2 3 2 3 2 3
2 4 5 1 1 6 1 5 1
A B = 4 3 2 6 5 4 3 0 4 5=4 0 2 2 5
1 1 7 5 2 10 4 1 3
2 3 2 3 2 3
2 4 5 1 1 6 39 8 78
A B = 4 3 2 6 5 4 3 0 4 5 = 4 39 9 86 5 :
1 1 7 5 2 10 39 13 80
Zadatak 8.2 Data je matrica
1 2
A=
3 1
Izraµcunati P (A) = 3A2 5A 2E; gdje je E jediniµcna matrica.
Rješenje:
P (A) = 3A2 5A 2E =
1 2 1 2 1 2 1 0
= 3 5 2 =
3 1 3 1 3 1 0 1
7 4 1 2 1 0
= 3 5 2 =
6 7 3 1 0 1
21 12 5 10 2 0 14 2
= = :
18 21 15 5 0 2 3 14
64
2
Zadatak 8.3 Dat je polinom P (x) = 2x x 3 i matrica
2 3
4 1 2
A= 04 1 3 5
0 0 2
Izraµcunati P (A).
Rješenje:
Jasno je da vrijedi P (A) = 2A A 2 3E, gdje je E jedniniµcna matrica.
Prvo ćemo izraµcunati inverznu matricu matrice A po formuli
1
A 1= adjA:
det A
Imamo
4 1 2 4 1 2 4 1
det A = 0 1 3 = 0 1 3 0 1 = 8:
0 0 2 0 0 2 0 0
Kofaktori matrice A su:
1 3 0 3 0 1
A11 = = 2 A12 = =0 A13 = =0
0 2 0 2 0 0
1 2 4 2 4 1
A21 = = 2 A22 = =8 A23 = =0
0 2 0 2 0 0
1 2 4 2 4 1
A31 = = 5 A32 = = 12 A33 = = 4
1 3 0 3 0 1
pa je adjungovana matrica matrice A
2 3
2 2 5
adjA = 4 0 8 12 5 :
0 0 4
Sada je 2 3 2 1 3
1 5
2 2 5
14 4 4 8
A 1
= 0 8 12 5 = 4 0 1 3
2
5
8 1
0 0 4 0 0 2
i
2 1 1 5
3 2 1 1 5
3
4 4 8 4 4 8
A 2
= A 1
A 1
=4 0 1 3
2
5 4 0 1 3
2
5=
1 1
0 0 2
0 0 2
2 1 3 3
3
16 16 32
= 4 0 1 3
4
5:
1
0 0 4
65
Konaµcno, imamo da je
2
P (A) = 2A 3E = A
2 3 2 1 3 3
3 3 2
4 1 2 16 16 32
1 0 0
= 24 0 1 3 5 4 0 1 3
4
5 34 0 1 0 5 =
1
0 0 2 0 0 4
0 0 1
2 3 2 1 3 3
3 2 3
8 2 4 16 16 32
3 0 0
= 4 0 2 6 5 4 0 1 3 5 4 0 3 0 5=
4
1
0 0 4 0 0 4
0 0 3
2 79 35 131
3
16 16 32
= 4 0 6 27
4
5:
3
0 0 4
2
Zadatak 8.4 Dat je polinom P (x) = 2 + 3x + x i matrica
2 3
1 1 2
A=4 0 2 1 5
0 0 3
Izraµcunati P (A).
Rješenje:
Jasno je da vrijedi P (A) = 2E +3A+A 2 , gdje je E jedniniµcna matrica.
Prvo ćemo izraµcunati inverznu matricu matrice A po formuli
1 1
A = adjA:
det A
Imamo
1 1 2 1 1 2 1 1
det A = 0 2 1 = 0 2 1 0 2 = 6:
0 0 3 0 0 3 0 0
Kofaktori matrice A su:
2 1 0 1 0 2
A11 = = 6 A12 = =0 A13 = =0
0 3 0 3 0 0
1 2 1 2 1 1
A21 = = 3 A22 = = 3 A23 = =0
0 3 0 3 0 0
1 2 1 2 1 1
A31 = =3 A32 = = 1 A33 = =2
2 1 0 1 0 2
66
pa je adjungovana matrica matrice A

2 3
6 3 3
adjA = 4 0 3 1 5:
0 0 2
Sada je 2 3 2 3
6 3 3 1 12 1
14 2
A 1
= 0 3 1 5 = 4 0 12 1
6
5
6 1
0 0 2 0 0 3
i
2 3 2 3
1 12 1
2
1 12 1
2
A 2
= A 1
A 1
= 4 0 12 1
6
5 4 0 1
2
1
6
5=
1 1
0 0 3
0 0 3
2 3
1 34 1
4
= 4 0 41 1
36
5:
1
0 0 9
Konaµcno, imamo da je
P (A) = 2E + 3A + A 2 =
2 3 2 3 2 3
1 0 0 1 1 2 1 43 1
4
= 4
2 0 1 0 +3 0 5 4 2 1 5 + 4 0 41 1 5=
36
1
0 0 1 0 0 3 0 0 9
2 3 2 3 2 3
2 0 0 3 3 6 1 34 1
4
= 4 0 2 5
0 + 0 4 6 3 5 + 4 0 41 1 5=
36
1
0 0 2 0 0 9 0 0 9
2 9 25
3
2 4 4
= 4 0 17 109 5
:
4 36
98
0 0 9
Zadatak 8.5 Dokazati da za matricu

cos x sin x
A (x) =
sin x cos x
vrijedi A(t) A(r) = A(t + r); t; r 2 R:
Rješenje:
67
Kako je
cos t sin t cos r sin r
A (t) = i A (x) =
sin t cos t sin r cos r
tada je
cos t sin t cos r sin r
A(t) A(r) = =
sin t cos t sin r cos r
cos t cos r sin t sin r cos t sin r sin t cos r
= =
sin t cos r + cos t sin r sin t sin r + cos t cos r
cos t cos r sin t sin r (cos t sin r + sin t cos r)
= =
sin t cos r + cos t sin r cos t cos r sin t sin r
cos (t + r) sin (t + r)
= = A(t + r):
sin (t + r) cos (t + r)
Zadatak 8.6 Date su matrice
2 3 2 3
2 0 1 0 1 1
A=4 4 3 2 5 i B=4 4 2 3 5:
1 1 1 1 0 1
1 2 1
Izraµcunati matrice P = AB +A + 2E i Q = 2A 3B + A 1 B; gdje je
E jediniµcna matrica.
Rješenje:
Izraµcunajmo inverznu matricu matrice A po formuli
1 1
A = adjA:
det A
Imamo
2 0 1 2 0 1 2 0
det A = 4 3 2 = 4 3 2 4 3 =
1 1 1 1 1 1 1 1
= (6 + 0 4) ( 3 + 4 + 0) = 2 1 = 1:
Kofaktori matrice A su
3 2 4 2 4 3
A11 = =1 A12 = = 2 A13 = =1
1 1 1 1 1 1
0 1 2 1 2 0
A21 = = 1 A22 = =3 A23 = = 2
1 1 1 1 1 1
0 1 2 1 2 0
A31 = =3 A32 = = 8 A33 = =6
3 2 4 2 4 3
68
pa je adjungovana matrica
2 3
1 1 3
adjA = 4 2 3 8 5
1 2 6
Inverzna matrica matrice A je

2 3 2 3
1 1 3 1 1 3
1
A 1= 4 2 3 8 5=4 2 3 8 5:
1
1 2 6 1 2 6
Izraµcunajmo inverznu matricu matrice B po formuli
1 1
B = adjB:
det B
Imamo
0 1 1 0 1 1 0 1
det B = 4 2 3 = 4 2 3 4 2 =
1 0 1 1 0 1 1 0
= (0 + 3 + 0) (2 + 0 4) = 3 + 2 = 5:
Kofaktori matrice B su
2 3 4 3 4 2
B11 = = 2 B12 = = 7 B13 = = 2
0 1 1 1 1 0
1 1 0 1 0 1
B21 = = 1 B22 = = 1 B23 = =1
0 1 1 1 1 0
1 1 0 1 0 1
B31 = =1 B32 = =4 B33 = = 4
2 3 4 3 4 2
2 3
2 1 1
adjB = 4 7 1 4 5
2 1 4
Inverzna matrica matrice B je

2 3 2 2 1 1
3
2 1 1
1 5 5 5
B 1= 4 7 1 4 5=4 7
5
1
5
4
5
5:
5 2 1 4
2 1 4 5 5 5
69
2
Izraµcunajmo matricu A
2 3 2 3
1 1 3 1 1 3
A 2
= A 1
A 1
=4 2 3 8 5 4 2 3 8 5=
1 2 6 1 2 6
2 3
6 10 29
= 4 16 27 78 5 :
11 19 55
Sada je
1
P = AB
2 + A 2 3+ 2E
2 =2 3 2 3
1 1
2 0 1 5 5 5
6 10 29
= 4 4 3 2 5 4 75 1
5
4
5
5+4 16 27 78 5 +
2 1 4
1 1 1 5 5 5
11 19 55
2 3
2 0 0
+4 0 2 0 5
0 0 2
2 38 49 151
3
5 5 5
= 4 71
5
148
5
382
5
5
58 94 286
5 5 5
Q = 2A 3B 1 + A 1 B =
2 3 2 2 1 1
3
2 0 1 5 5 5
= 2 4 4 3 2 5 3 4 75 1
5
4
5
5+
2 1 4
1 1 1 5 5 5
2 3 2 3
1 1 3 0 1 1
+4 2 3 8 5 4 4 2 3 5
1 2 6 1 0 1
2 3 2 6 3 3
3 2 3
4 0 2 5 5 5
1 1 5
= 4 8 6 4 5 4 5 21 3
5
12
5
5+4 4 4 15 5 =
6 3 12
2 2 2 5 5 5
2 3 11
2 21 8 38
3
5 5 5
= 4 39
5
53
5
83
5
5:
6 8 33
5 5 5
Zadatak 8.7 Riješiti matriµcnu jednaµcinu
X (A + E) = 2A E
70
gdje je 2 3
1 1 2
A=4 0 2 1 5
0 0 3
i E jediniµcna matrica.
Rješenje:
Neka je
2 3 2 3 2 3
1 1 2 1 0 0 2 1 2
P = A+E =4 0 2 1 5+4 0 1 0 5=4 0 3 1 5
0 0 3 0 0 1 0 0 2
2 3 2 3 2 3
2 2 4 1 0 0 1 2 4
Q = 2A 4
E= 0 4 2 5 4 0 5 4
1 0 = 0 3 2 5:
0 0 6 0 0 1 0 0 7
Sada matriµcna jednaµcina ima oblik
XP = Q
koja se rješava na sljedeći naµcin
1
XP = Q = P
XP P 1 = QP 1
XE = QP 1
pa je rješenje matrica X = QP 1 :
Izraµcunajmo matricu P 1 po formuli
1 1
P = adjP
det P
Determinanta matrice P je
2 1 2
det P = 0 3 1 = 12
0 0 2
a kofaktori matrice P su
3 1 0 1 0 3
P11 = = 6 P12 = = 0 P13 = =0
0 2 0 2 0 0
1 2 2 2 2 11
P21 = = 2 P22 = = 4 P23 = =0
0 2 0 2 0 0
1 2 2 2 2 1
P31 = = 7 P32 = = 2 P33 = =6
3 1 0 1 0 3
71
pa je 2 3
6 2 7
adjP = 4 0 4 2 5:
0 0 6
Dakle, 2 3 2 1 1 3
7
6 2 7
1 4 2 6 12
P 1
= 0 4 2 5 = 4 0 13 1
6
5:
12 1
0 0 6 0 0 2
Rješenje matriµcne jednaµcine je matrica
2 3 2 1 1 7
3
1 2 4 2 6 12
X = QP 1 = 4 0 3 2 5 4 0 31 1
6
5=
1
0 0 7 0 0 2
2 1 1 7
3
2 2 4
= 4 0 1 1
2
5:
7
0 0 2
X (2A 3E) = 2E A
gdje je 2 3
1 1 2
4
A= 0 2 1 5
0 0 3
Neka je
2 3 2 3 2 3
2 2 4 3 0 0 1 2 4
P = 2A 3E = 4 0 4 2 5 4 0 3 0 5=4 0 1 2 5
0 0 6 0 0 3 0 0 9
2 3 2 3 2 3
2 0 0 1 1 2 1 1 2
Q = 2E 4
A= 0 2 0 5 4 0 2 5
1 = 04 0 1 5:
0 0 2 0 0 3 0 0 5
XP = Q
72

1
XP = Q = P
XP P 1 = QP 1
XE = QP 1
pa je rješenje matrica X = QP 1 :
1 1
P = adjP
det P
1 2 4
det P = 0 1 2 =9
0 0 9
1 2 0 2 0 1
P11 = = 9 P12 = =0 P13 = =0
0 9 0 9 0 0
2 4 1 4 1 2
P21 = = 18 P22 = =9 P23 = =0
0 9 0 9 0 0
2 4 1 4 1 2
P31 = =0 P32 = = 2 P33 = = 1
1 2 0 2 0 1
pa je 2 3
9 18 0
adjP = 4 0 9 2 5:
0 0 1
Dakle, 2 3 2 3
9 18 0 1 2 0
14
P 1
= 0 9 2 5=4 0 1 2
9
5:
9 1
0 0 1 0 0 9
2 3 2 3
1 1 2 1 2 0
X = QP 1 = 4 0 0 1 5 4 0 1 2
9
5=
1
0 0 5 0 0 9
2 3
1 1 0
= 4 0 0 1 5
:
9
5
0 0 9
73
(A 2B) X = 2A B+E
ako je 2 3 2 3
1 1 2 2 1 1
4
A= 0 2 1 5 i B=4 0 2 1 5
0 0 3 0 0 3
Rješenje:
Neka je
2 3 2 3
1 1 2 2 1 1
P = A 4
2B = 0 2 1 5 2 4 0 2 1 5=
0 0 3 0 0 3
2 3 2 3 2 3
1 1 4 2 2 2 3 1 4
= 4 0 24 0 1 5 4 2 5=4 0 2 1 5
0 0 0 3 0 6 0 0 9
2 3 2 3 2 3
1 1 2 2 1 1 1 0 0
Q = 2A B + E = 2 4 0 2 1 5 4 0 2 1 5+4 0 1 0 5=
0 0 3 0 0 3 0 0 1
2 3 2 3 2 3 2 3
2 2 4 2 1 1 1 0 0 1 1 5
= 4 0 4 2 5 4 0 2 1 5+4 0 1 0 5=4 0 3 1 5:
0 0 6 0 0 3 0 0 1 0 0 8
PX = Q

1 1
P = PX = Q = P
P P 1X = P 1Q
EX = P 1 Q
pa je rješenje matrica X = P 1 Q:
1 1
P = adjP
det P
74
3 1 4
det P = 0 2 1 = 54
0 0 9
2 1 0 1 0 2
P11 = = 18 P12 = =0 P13 = =0
0 9 0 9 0 0
1 4 3 4 3 1
P21 = = 9 P22 = = 27 P23 = =0
0 9 0 9 0 0
1 4 3 4 3 1
P31 = = 9 P32 = = 3 P33 = =6
2 1 0 1 0 2
pa je 2 3
18 9 9
adjP = 4 0 27 3 5:
0 0 6
Dakle, 2 3 2 3
1 1 1
18 9 9
1 4 3 6 6
P 1
= 0 27 3 5=4 0 1
2
1
18
5:
54 1
0 0 6 0 0 9
2 1 1 1
3 2 3
3 6 6
1 1 5
X = P 1
Q=4 0 1
2
1
18
5 4 0 3 1 5=
1
0 0 9
0 0 8
2 1 1 1
3
3 6 6
= 4 0 3
2
51
54
5:
8
0 0 9

1 1
AX =A X
ako je
2 1
A= :
1 2
Rješenje:
Matriµcna jednaµcina
1 1
AX =A X
75
je ekvivalentna jednaµcini
AX = A + E
jer
AX 1 = A X 1
AX 1 + X 1 = A
(A + E) X 1 = A = X
(A + E) X 1 X = AX
A+E = AX:
Neka je
2 1 1 0 1 1
B =A+E = + = :
1 2 0 1 1 3
Sada matriµca jednaµcina ima oblik
AX = B

1
A = AX = B
A 1 AX = A 1 B
X = A 1 B:
Inverzna matrica matrice A je matrica
1 2 1
1 2 1 3 3
A = = 1 2
3 1 2 3 3
pa je rješenje matriµcne jednaµcine matrica

2 1 1 1
1 1
X = A 1B = 3
1
3
2 = 3
1
3
5 :
3 3
1 3 3 3
Zadatak 8.11 Matricu 23

3 2 1
A=4 4 3 2 5
1 0 4
predstaviti kao zbir jedne simetriµcne i jedne antisimetriµcne matrice.
76
Rješenje:
Kvadratna matrica je simetriµcna ako su joj elementi simetriµcni u odnosu
na glavnu dijagonalu, tj. ako je aij = aji i vrijedi
1
AS = A + AT :
2
Kvadratna matrica je antisimetriµcna ako je jednaka svojoj negativnoj
transponovanoj matrici i vrijedi
1
AK = A AT :
2
Kako je 2 3
3 4 1
AT = 4 2 3 0 5
1 2 4
onda je
02 3 2 31 2 3
3 2 1 3 4 1 3 3 1
1 1 @4 5 4 5A 4
AS = A+A =T
4 3 2 + 2 3 0 = 3 3 1 5
2 2
1 0 4 1 2 4 1 1 4
02 3 2 31 2 3
3 2 1 3 4 1 0 1 0
1 1 @4 5 4 5 A 4
Ak = A A =T
4 3 2 2 3 0 = 1 0 1 5:
2 2
1 0 4 1 2 4 0 1 0
Zadatak 8.12 Odrediti rang matrice
2 3
4 3 2 1
A= 4 2 1 3 1 5:
1 1 1 2
Rješenje:
2 3
4 3 2 1
A = 4 2 1 3 1 5
1 1 1 2
2 3
1 1 1 2
4 2 1 3 1 5
4 3 2 1
2 3
1 1 1 2 V1 prepisana
4 0 3 1 3 5 2 V1 + V2
0 7 2 7 4 V1 V3
2 3
4 0 3 1 3 5 V2 prepisana
0 0 13 0 7 V2 3 V3
77
Dakle, rangA = 3:

2 3
3 2 1 2
A=4 1 1 3 3 5:
2 1 2 1
Rješenje:
2 3
3 2 1 2
A = 4 1 1 3 3 5
2 1 2 1
2 3
1 1 3 3
4 2 1 2 1 5
3 2 1 2
2 3
4 0 1 8 7 5 2 V1 + V2
0 1 8 7 3 V1 + V3
2 3
4 0 1 8 5
7 : V2 prepisana
0 0 0 0 V2 V3
Dakle, rangA = 2:

2 3
2 1 3 1 4
6 1 1 1 1 3 7
A=6 4 1
7:
2 3 1 4 5
1 1 2 2 2
78
Rješenje:
2 3
2 1 3 1 4
6 1 1 1 1 3 7
A = 6
4
7
1 2 3 1 4 5
1 1 2 2 2
2 3
1 1 1 1 3
6 1 1 2 2 2 7
6 7
4 1 2 3 1 4 5
2 1 3 1 4
2 3
1 1 1 1 3 V1 prepisana
6 0 0 1 3 1 7 V1 V2
6 7
4 0 3 2 0 1 5 V1 + V3
0 3 1 1 2 2 V1 V4
2 3
1 1 1 1 3
6 0 3 2 0 1 7
6 7
4 0 3 1 1 2 5
0 0 1 3 1
2 3
6 0 3 2 0 7
1 7 V2 prepisana
6
4 0 0 1 1 3 5 V1 + V3
2 3
6 0 3 2 0 1 7
6 7 V2 prepisana
4 0 0 1 1 3 5 V3 prepisana
0 0 0 4 4 V3 V4
Dakle, rangA = 4:

2 3
2 3 4 1 2
6 1 1 1 3 4 7
A=6 4 1 3
7:
2 2 2 5
3 4 5 4 6
79
Rješenje:
2 3
2 3 4 1 2
6 1 1 1 3 4 7
A = 6
4
7
1 3 2 2 2 5
3 4 5 4 6
2 3
1 1 1 3 4
6 1 3 2 2 2 7
6 7
4 2 3 4 1 2 5
3 4 5 4 6
2 3
6 0 4 3 5 6 7 V1 + V2
6 7
4 0 1 2 5 6 5 2V1 V3
0 1 2 5 6 3V1 V4
2 3
6 0 4 3 5 7
6 7 V2 prepisana
6
4 0 0 5 25 30 5 V2 + 4V3
0 0 0 0 0 V3 V4
Dakle, rangA = 3:

2 3
2 1 1 3 1
6 1 1 3 1 4 7
A=6 4 2
7:
3 1 1 3 5
3 2 4 2 3
80
Rješenje:
2 3
2 1 1 3 1
6 1 1 3 1 4 7
A = 6
4
7
2 3 1 1 3 5
3 2 4 2 3
2 3
1 1 3 1 4
6 2 1 1 3 1 7
6 7
4 2 3 1 1 3 5
3 2 4 2 3
2 3
6 0 1 5 5 9 7 2V1 V2
6 7
4 0 5 7 3 5 5 2V1 + V3
0 1 5 5 9 3V1 V4
2 3
6 0 1 5 7
5 9 7 V2 prepisana
6
4 0 0 18 22 40 5 5V2 V3
0 0 0 0 0 V2 V3
Dakle, rangA = 3:
Zadatak 8.17 U zavisnosti od realnog parametra odrediti rang matrice

2 3
1 1
A=4 1 1 5:
1 1
Rješenje:
32
1 1
A = 4 1 1 5
1 1
2 3
1 1
4 1 1 5
1 1
81
2 3
1 1 V1 prepisana
4 0 1 1 5 V2 V1
2
0 1 1 V3 V1
2 3
1 1 V1 prepisana
2
0 0 2 V3 + V2
2 3
1 1
= 4 0 1 1 5
0 0 (1 ) (2 + )
Diskusija:
1. ako je = 1 tada je rangA = 1 jer je

2 3
1 1 1
A=4 0 0 0 5
0 0 0
2. ako je = 2 tada je rangA = 2 jer je

2 3
1 1 1
A=4 0 3 3 5
0 0 0
3. ako je 6= 1 i 6= 2 tada je rangA = 3:
Zadatak 8.18 U zavisnosti od realnog parametra odrediti rang matrice

2 3
1 1 4 3
6 4 10 1 7
A=6 4 7 17 3 1 5 :
7
2 4 3 2
82
Rješenje:
2 3
1 1 4 3
6 4 10 1 7
A = 6
4 7 17 3 1 5
7
2 4 3 2
2 3
6 0 6 15 7
12 7 V2 4V1
6
4 0 10 25 20 5 V3 7V1
0 2 5 4 V4 2V1
2 3
1 1 4 3
6 0 2 5 4 7
6 7
4 0 6 15 12 5
0 10 25 20
2 3
6 7
4 0 0 0 5 V3 3V2
0 0 0 0 V4 5V2
Diskusija:
1. ako je = 0 tada je rangA = 2:
2. ako je 6= 0 tada je rangA = 3.
83
9 Sistemi linearnih jednaµcina

Zadatak 9.1 Ispitati saglasnost i riješiti sistem
9
4x 3y 2z = 1 =
2x + y + 3z = 1 :
;
x+y z =2
Rješenje:
Matrica koe…cijenata i proširena matrica ovog sistema je
2 3
4 3 2
A = 4 2 1 3 5
1 1 1
2 3
4 3 2 1
Ap = 4 2 1 3 1 5:
1 1 1 2
Odredimo rang proširene matrice:
2 3
4 3 2 1
Ap = 4 2 1 3 1 5
1 1 1 2
2 3
1 1 1 2
4 2 1 3 1 5
4 3 2 1
2 3
4 0 3 1 3 5 2 V1 + V2
0 7 2 7 4 V1 V3
2 3
0 0 13 0 7 V2 3 V3
Odavdje vidimo da je rang (A) = 3 i rang (Ap ) = 3 pa je sistem saglasan.
Formirajmo novi sistem
9
x+y z =2 =
3y + z = 3 :
;
13z = 0
Iz treće jednaµcine vidimo da je z = 0 i ako to uvrstimo u drugu jednaµcinu
dobićemo
3y + 0 = 3
3y = 3 =) y = 1:
84
Uvrštavajući z = 0 i y = 1 u prvu jednaµcinu, dobijamo

x+1 0 = 2
x + 1 = 2 =) x = 2:
Rješenje sistema je
(x; y; z) = (1; 1; 0) :
9
3x 2y + z = 2 =
x + y 3z = 3 :
;
2x y 2z = 1
Rješenje:
2 3
3 2 1
A = 4 1 1 3 5
2 1 2
2 3
3 2 1 2
Ap = 4 1 1 3 3 5:
2 1 2 1
2 3
3 2 1 2
Ap = 4 1 1 3 3 5
2 1 2 1
2 3
1 1 3 3
4 2 1 2 1 5
3 2 1 2
2 3
4 0 1 8 7 5 2 V1 + V2
0 1 8 7 3 V1 + V3
2 3
4 0 1 8 5
7 : V2 prepisana
0 0 0 0 V2 V3
x+y 3z = 3
:
y 8z = 7
85
Ovaj sistem ima tri nepoznate a dvije jednaµcine. Zato jednu nepoznatu
biramo proizvoljno.
Neka je, recimo, z = gdje je 2 R:
Ako z = uvrstimo u drugu jednaµcinu, dobijamo
y 8 = 7 =) y = 7+8 :
Ako y = 7+8 i z = uvrstimo u prvu jednaµcinu, dobijamo
x 7+8 3 = 3
x 7+5 = 3
x = 4 5 =) x = 4+5
(x; y; z) = ( 4 + 5 ; 7 + 8 ; ) ; 2 R:

9
2x y + 3z + t = 4 >
>
=
x+y+z+t=3
:
x + 2y 3z t = 4 >
>
;
x + y + 2z 2t = 3
Rješenje:
2 3
2 1 3 1
6 1 1 1 1 7
A = 6 4 1
7
2 3 1 5
1 1 2 2
2 3
2 1 3 1 4
6 1 1 1 1 3 7
Ap = 6 4 1
7
2 3 1 4 5
1 1 2 2 2
86

2 3
2 1 3 1 4
6 1 1 1 1 3 7
Ap = 6 4 1
7
2 3 1 4 5
1 1 2 2 2
2 3
1 1 1 1 3
6 1 1 2 2 2 7
6 7
4 1 2 3 1 4 5
2 1 3 1 4
2 3
6 0 0 1 3 1 7 V1 V2
6 7
4 0 3 2 0 1 5 V1 + V3
0 3 1 1 2 2 V1 V4
2 3
1 1 1 1 3
6 0 3 2 0 1 7
6 7
4 0 3 1 1 2 5
0 0 1 3 1
2 3
6 0 3 2 0 7
1 7 V2 prepisana
6
4 0 0 1 1 3 5 V1 + V3
2 3
6 0 3 2 0 1 7
6 7 V2 prepisana
4 0 0 1 1 3 5 V3 prepisana
0 0 0 4 4 V3 V4

9
x+y+z+t=3 > >
=
3y 2z = 1
:
z t= 3 > >
;
4t = 4
Iz µcetvrte jednaµcine vidimo da je t = 1.

Ako t = 1 uvrstimo u treću jednaµcinu dobićemo
z 1 = 3
z = 2 =) z = 2:
87
Ako z = 2 i t = 1 uvrstimo u drugu jednaµcinu, dobićemo
3y 4 = 1
3y = 3 =) y = 1:
Ako y = 1, z = 2 i t = 1 uvrstimo u prvu jednaµcinu, dobićemo
x + 1 + 2 + 1 = 3 =) x = 1:
(x; y; z; t) = ( 1; 1; 2; 1) :

9
2x + 3y 4z + t = 2 >
>
=
x + y z + 3t = 4
:
x + 3y 2z + 2t = 2 >
>
;
3x + 4y 5z + 4t = 6
Rješenje:
2 3
2 3 4 1
6 1 1 1 3 7
A = 6 4 1
7
3 2 2 5
3 4 5 4
2 3
2 3 4 1 2
6 1 1 1 3 4 7
Ap = 6 4 1
7:
3 2 2 2 5
3 4 5 4 6
88

2 3
2 3 4 1 2
6 1 1 1 3 4 7
Ap = 6 4 1 3
7
2 2 2 5
3 4 5 4 6
2 3
1 1 1 3 4
6 1 3 2 2 2 7
6 7
4 2 3 4 1 2 5
3 4 5 4 6
2 3
6 0 4 3 5 7
6 7 V1 + V2
6
4 0 1 2 5 6 5 2V1 V3
0 1 2 5 6 3V1 V4
2 3
6 0 4 3 5 6 7
6 7 V2 prepisana
4 0 0 5 25 30 5 V2 + 4V3
0 0 0 0 0 V3 V4
9
x + y z + 3t = 4 =
4y 3z + 5t = 6 :
;
5z + 25t = 30
Ovaj sistem ima µcetiri nepoznate a tri jednaµcine.
Znaµci, jednu nepoznatu uzimamo proizvoljno.
Neka je, npr. t = ( 2 R) :
Iz treće jednaµcine imamo
5z + 25 = 30
z+5 = 6 =) z = 6 5 :
Ako z = 6 5 it= uvrstimo u drugu jednaµcinu, dobijamo
4y 3 (6 5 ) + 5 = 6
4y 18 + 15 + 5 = 6
4y = 24 20 =) y = 6 5 :
Ako y = 6 5 ;z = 6 5 it= uvrstimo u prvu jednaµcinu, dobijamo
x+6 5 6+5 +3 = 4
x+3 = 4 =) x = 4 3 :
89
(x; y; z; t) = (4 3 ;6 5 ;6 5 ; ) ( 2 R) :

9
3x 2y + 2z = 3 > >
=
x+y z =1
:
4x y + z = 4 > >
;
2x 3y + 3z = 2
Rješenje:
2 3
3 2 2
6 1 1 1 7
A = 6 4 4
7
1 1 5
2 3 3
2 3
3 2 2 3
6 1 1 1 1 7
Ap = 6 4 4
7:
1 1 4 5
2 3 3 2

2 3
3 2 2 3
6 1 1 1 1 7
Ap = 6 4 4
7
1 1 4 5
2 3 3 2
2 3
1 1 1 1
6 3 2 2 3 7
6 7
4 4 1 1 4 5
2 3 3 2
2 3
6 0 5 5 7
0 7 V2 3V1
6
4 0 5 5 0 5 V3 4V1
0 5 5 0 V4 2V1
2 3
6 0 5 5 0 7
6 7 V2 prepisana
4 0 0 0 0 5 V3 V2
0 0 0 0 V4 V2
90

x+y z =1
:
5y + 5z = 0
Ovaj sistem ima tri nepoznate a dvije jednaµcine.

Neka je, npr. z = ( 2 R) :
Iz druge jednaµcine imamo
5y + 5 = 0
5y = 5 =) y = :
Ako y = iz= uvrstimo u prvu jednaµcinu, dobijamo
x+y z = 1
x+ = 1 =) x = 1:
(x; y; z) = (1; ; ) ( 2 R) :

9
3x 2y + z + t = 3 > >
=
2x + y 2z t = 0
:
x + 2y z + t = 3 > >
;
3x + 3y 3z = 3
Rješenje:
2 3
3 2 1 1
6 2 1 2 1 7
A = 6 4 1
7
2 1 1 5
3 3 3 0
2 3
3 2 1 1 3
6 2 1 2 1 0 7
Ap = 6 4 1
7:
2 1 1 3 5
3 3 3 0 3
91

2 3
3 2 1 1 3
6 2 1 2 1 0 7
Ap = 6 4 1
7
2 1 1 3 5
3 3 3 0 3
2 3
1 2 1 1 3
6 2 1 2 1 0 7
6 7
4 3 2 1 1 3 5
3 3 3 0 3
2 3
6 0 3 0 3 6 7 V2 2V1
6 7
4 0 8 4 2 6 5 V3 3V1
0 3 0 3 6 V4 3V1
2 3
6 0 3 0 3 7
6 7 V2 prepisana
6
4 0 0 12 18 30 5 8V2 3V3
0 0 0 0 0 V2 V4

9 9
x + 2y z + t = 3 = x + 2y z + t = 3 =
3y 3t = 6 () y+t=2 :
; ;
12z 18t = 30 2z + 3t = 5

Iz treće jednaµcine imamo
2z + 3 = 5
5 3
2z = 5 3 =) z = :
2
5 3
Ako z = 2
it= uvrstimo u drugu jednaµcinu, dobijamo
y+ = 2 =) y = 2 :
92
5 3
Ako y = 2 ;z = 2
it= uvrstimo u prvu jednaµcinu, dobijamo
5 3
x + 2 (2 ) + = 3
2
5 3
x+4 2 + = 3
2
8 4 5+3 +2
x+ = 3
2
3+
x+ = 3
2
3+ 3
x = 3 =) x = :
2 2
3 5 3
(x; y; z; t) = ;2 ; ; ( 2 R) :
2 2

9
2x + 2y z + 3t = 6 > >
=
3x + y 3z + t = 2
:
5x + 3y 4z + 4t = 8 > >
;
x y 2z 2t = 4
Rješenje:
2 3
2 2 1 3
6 3 1 3 1 7
A = 6 4 5
7
3 4 4 5
1 1 2 2
2 3
2 2 1 3 6
6 3 1 3 1 2 7
Ap = 6 4 5
7:
3 4 4 8 5
1 1 2 2 4
93

2 3
2 2 1 3 6
6 3 1 3 1 2 7
Ap = 6 4 5
7
3 4 4 8 5
1 1 2 2 4
2 3
1 1 2 2 4
6 2 2 1 3 6 7
6 7
4 3 1 3 1 2 5
5 3 4 4 8
2 3
6 0 4 3 7 14 7 2V1 V2
6 7
4 0 4 3 7 14 5 3V1 V3
0 8 6 14 28 5V1 3V4
2 3
6 0 4 3 7 14 77 2V1 V2
6
4 0 0 0 0 0 5 V2 V3
0 0 0 0 0 2V2 V4

x y 2z 2t = 4
:
4y 3z 7t = 14
Ovaj sistem ima µcetiri nepoznate a dvije jednaµcine.

Znaµci, dvije nepoznate uzimamo proizvoljno.
Neka je, npr. z = ; t = ( ; 2 R) :
4y 3 7 = 14
14 3 7
4y = 14 + 3 + 7 =) y = :
4
94
14 3 7
Ako y = 4
;z = ;t = uvrstimo u prvu jednaµcinu, dobijamo
14 3 7
x 2 2 = 4
4
14 + 3 + 7 8 8
x+ = 4
4
14 5
x+ = 4
4
14 5
x = 4
4
16 + 14 + 5 + 2+5 +
x = =) x = :
4 4
2 + 5 + 14 3 7
(x; y; z; t) = ; ; ; ( ; 2 R) :
4 4
Zadatak 9.8 Ispitati saglasnost sistema i u sluµcaju saglasnosti riješiti sis-

tem matriµcnom metodom
9
2x y + z 3t = 1 > >
=
x y + 3z + t = 4
:
2x 3y + z + t = 3 > >
;
3x 2y + 4z 2t = 3
Rješenje:
2 3
2 1 1 3
6 1 1 3 1 7
A = 6 4 2
7
3 1 1 5
3 2 4 2
2 3
2 1 1 3 1
6 1 1 3 1 4 7
Ap = 6 4 2
7:
3 1 1 3 5
3 2 4 2 3
95

2 3
2 1 1 3 1
6 1 1 3 1 4 7
Ap = 6 4 2
7
3 1 1 3 5
3 2 4 2 3
2 3
1 1 3 1 4
6 2 1 1 3 1 7
6 7
4 2 3 1 1 3 5
3 2 4 2 3
2 3
6 0 1 5 5 7
9 7 2V1 V2
6
4 0 5 7 3 5 5 2V1 + V3
0 1 5 5 9 3V1 V4
2 3
6 0 1 5 5 7
9 7 V2 prepisana
6
4 0 0 18 22 40 5 5V2 V3
0 0 0 0 0 V2 V3
9
x y + 3z + t = 4 =
y + 5z + 5t = 9 :
;
18z + 22t = 40
Sada sistem ima oblik
9
x y + 3z = 4 =
y + 5z = 9 5 :
;
9z = 20 11
Ovaj sistem je ekvivalentan matriµcnoj jednaµcini
AX = B
gdje su
2 3 3 2 2 3
1 1 3 x 4
4
A= 0 1 5 5; X = 4 y 5; B= 4 9 5 5:
0 0 9 z 20 11
96
Rješenje matriµcne jednaµcine je matrica X = A 1 B:

Izraµcunajmo matricu A 1 na osnovu formule
1 1
A = adjA:
det A
Determinanta matrice A je
1 1 3
det A = 0 1 5 = 9
0 0 9
Kofaktori matrice A su
1 5 0 5 0 1
A11 = = 9 A12 = =0 A13 = =0
0 9 0 9 0 0
1 3 1 3 1 1
A21 = = 9 A22 = =9 A23 = =0
0 9 0 9 0 0
1 3 1 3 1 1
A31 = = 2 A32 = = 5 A33 = = 1
1 5 0 5 0 1
2 3
9 9 2
adjA = 4 0 9 5 5:
0 0 1
Inverzna matrica matrice A je
2 3 2 2
3
9 9 2 1 1
1 1 4 5 4
9
5 5:
A = 0 9 5 = 0 1 9
9 1
0 0 1 0 0 9
Sada je
2 2
3 2 3 2 5+14
3
1 1 9
4 9
1 4
X=A B= 0 1 5 5 4 9 5 5=4 19 10 5
9 9
1 20 11
0 0 9
20 11 9
pa je
5 + 14
x =
9
19 10
y =
9
20 11
z = ; 2R
9
rješenje sistema.
97
Zadatak 9.9 Ispitati saglasnost sistema i u sluµcaju saglasnosti riješiti sis-

tem metodom determinanti
9
2x y + z 3t = 1 > >
=
x y + 3z + t = 4
:
2x 3y + z + t = 3 > >
;
3x 2y + 4z 2t = 3
Rješenje:
2 3
2 1 1 3
6 1 1 3 1 7
A = 6 4 2
7
3 1 1 5
3 2 4 2
2 3
2 1 1 3 1
6 1 1 3 1 4 7
Ap = 6 4 2
7:
3 1 1 3 5
3 2 4 2 3

2 3
2 1 1 3 1
6 1 1 3 1 4 7
Ap = 6 4 2
7
3 1 1 3 5
3 2 4 2 3
2 3
1 1 3 1 4
6 2 1 1 3 1 7
6 7
4 2 3 1 1 3 5
3 2 4 2 3
2 3
6 0 1 5 5 7
9 7 2V1 V2
6
4 0 5 7 3 5 5 2V1 + V3
0 1 5 5 9 3V1 V4
2 3
6 0 1 5 5 7
9 7 V2 prepisana
6
4 0 0 18 22 40 5 5V2 V3
0 0 0 0 0 V2 V3
98

9
x y + 3z + t = 4 =
y + 5z + 5t = 9 :
;
18z + 22t = 40

Sada sistem ima oblik
9
x y + 3z = 4 =
y + 5z = 9 5 :
;
9z = 20 11
Izraµcunajmo determinante D; Dx ; Dy ; Dz :
1 1 3
D = 0 1 5 = 9
0 0 9
4 1 3
Dx = 9 5 1 5 =5 14
20 11 0 9
1 4 3
Dy = 0 9 5 5 = 19 + 10
0 20 11 9
1 1 4
Dz = 0 1 9 5 = 20 + 11
0 0 20 11
pa je
Dx 5 + 14
x = =
D 9
Dy 19 10
y = =
D 9
Dz 20 11
z = = ; 2R
D 9
rješenje sistema.
99
Zadatak 9.10 U zavisnosti od realnog parametra diskutovati rješenja sis-

tema 9
x+y+z =1 =
x+ y+z = :
2 ;
x+y+ z =
Rješenje:
1 1 1 1 1
D = 1 1 = 1 1 1 =
1 1 1 1 1 1
3 3
= +1+1 ( + + )= 3 +2=
= 3 2 +2= 2
1 2( 1) =
= ( 1) ( + 1) 2 ( 1) =
= ( 1) [ ( + 1) 2] = ( 1) 2 + 2 =
2
= ( 1) +2 2 =( 1) [ ( + 2) ( + 2)] =
= ( 1) ( 1) ( + 2) = ( 1)2 ( + 2) :
1 1 1 1 1
Dx = 1 =
2 2
1 1
2 2 3 2
= + + +1+ =
3 2 3 2
= + + 1= +( 1) =
2 2
= ( 1) + ( 1) = ( 1) 1 =
= ( 1) (1 ) (1 + ) = ( 1) ( 1) ( + 1) =
2
= ( 1) ( + 1) :
1 1 1
Dy = 1 1 1 =
2 2
1 1
3 2 3
= +1+ + + =
2 2
= 2 +1=( 1) :
100
1 1 1
Dz = 1 1 =
2
1 1 1 1
4 2 2
= + +1 + + =
4 2 2 2
= 2 +1= 1 =
2
= (( 1) ( + 1)) = ( 1)2 ( + 1)2 :
Dakle,
D = ( 1)2 ( + 2)
Dx = ( 1)2 ( + 1)
Dy = ( 1)2
Dz = ( 1)2 ( + 1)2
Diskusija:
1. Ako je D 6= 0, tj. 6= 1 i 6= 2; tada je sistem saglasan i rješenja su

data sa
Dx ( 1)2 ( + 1) +1
x = = 2 =
D ( 1) ( + 2) +2
Dy ( 1)2 1
y = = 2 =
D ( 1) ( + 2) +2
Dz ( 1)2 ( + 1)2 ( + 1)2
z = = = :
D ( 1)2 ( + 2) +2
2. Ako je D = 0, tj. = 1 ili = 2; tada je sistem neodre†en.
* Za = 1 imamo da je D = Dx = Dy = Dz = 0 pa sistem ima beskonaµcno

mnogo rješenja.
Uvrštavajući = 1 u poµcetni sistem, dobijamo da je sistem ekviva-
lentan samo jednoj jednaµcini x + y + z = 1: Budući da imamo jednu
jednaµcinu a tri nepoznate, onda dvije nepoznate biramo proizvoljno.
Neka su npr. y = i z = ; ( ; 2 R) : Tada je x = 1 ; pa je
rješenje sistema
(x; y; z) = (1 ; ; ) ( ; 2 R) :
101
** Za = 2 imamo da je D = 0 ali je Dx = 9 pa sistem nema rješenja.

Zadatak 9.11 U zavisnosti od realnog parametra a diskutovati rješenja sis-
tema 9
(a 1) x + y z = 2a 1 =
(2a 5) x + 4y 5z = a + 2 :
;
(2a 3) x + y + (a 3) z = a + 1
Rješenje:
a 1 1 1
D = 2a 5 4 5 = 2a(a 2)
2a 3 1 a 3
2a 1 1 1
Dx = a+2 4 5 = (a 2) (7a 5)
a+1 1 a 3
a 1 2a 1 1
Dy = 2a 5 a + 2 5 = a (a 2) (3a 1)
2a 3 a + 1 a 3
a 1 1 2a 1
Dz = 2a 5 4 a + 2 = (a 2) (9a 5) :
2a 3 1 a + 1
Diskusija:
1. Ako je D 6= 0 tj 2a(a 2) 6= 0 a to je sluµcaj kada je a 6= 0 i a 6= 2, tada
je sistem saglasan i rješenja su data sa
Dx (a 2) (7a 5) 7a 5
x = = =
D 2a(a 2) 2a
Dy a (a 2) (3a 1) 3a 1
y = = =
D 2a(a 2) 2
Dz (a 2) (9a 5) 9a 5
z = = = :
D 2a(a 2) 2a
2. Ako je D = 0, tj. a = 0 ili a = 2; tada je sistem neodre†en.
* Za a = 2 imamo da je D = Dx = Dy = Dz = 0 pa sistem ima beskonaµcno
mnogo rješenja.
Uvrštavajući a = 2 u poµcetni sistem, dobijamo da je sistem jednaµcina
9
x+y z =3 =
x + 4y 5z = 4 :
;
x+y z =3
102
Ispitajmo saglasnost ovog sistema: Proširena matrica sistema je

2 3
1 1 1 3
Ap = 4 1 4 5 4 5:
1 1 1 3
Odredimo njen rang:

2 3
1 1 1 3
Ap = 4 1 4 5 4 5
1 1 1 3
2 3
4 0 5 6 7 5 V1 + V2
0 0 0 0 V1 V2
x+y z =3
:
5y 6z = 7
Ovaj sistem ima tri nepoznate a dvije jednaµcine, pa jednu nepoznatu

biramo proizvoljno. Neka je, recimo z = ; 2 R: Sada, iz druge
jednaµcine imamo
7 6
5y 6 = 7 =) y = :
5
7 6
Uvrštavajući y = 5
iz= u prvu jednaµcinu dobijamo
7 6 8
x+ = 3 =) x = :
5 5
Dakle, rješenje sistema je
8 7 6
(x; y; z) = ; ;
5 5
** Za a = 0 imamo da je D = 0 ali je Dx 6= 0 pa sistem nema rješenja.
103
10 Limes funkcije
Zadatak 10.1
3 1
4x2 3x + 1 4x2 3x + 1 : x2 4 x
+ x2
lim = lim = lim 2 3 =
x! 1 2x2 2x + 3 x! 1 2x 2 2x + 3 : x 2 x! 1 2 +
x x2
4 0+0
= = 2:
2 0+0
Zadatak 10.2
x2 4 (x 2) (x + 2)
lim = lim = lim (x + 2) = 4:
x!2 x 2 x!2 x 2 x!2
Zadatak 10.3
x2 7x + 10 (x 5) (x 2) x 2 5 2
lim = lim = lim = = 3:
x!5 x2 9x + 20 x!5 (x 5) (x 4) x!5 x 4 5 4
Zadatak 10.4
p p
p x x2 10x x + x2 10x
lim x x2 10x = lim p =
x!1 x!1 1 x + x2 10x
p 2
x2 x2 10x x2 x2 + 10x
= lim p = lim p =
x!1 x + x2 10x x!1 x + x2 10x
10x :x 10
= lim p = lim p =
x!1 x + x2 10x : x x!1 1 + x2x 10x
10 10
= lim q = lim q =
x!1 2 x!1
1 + x x210x 1 + 1 10 x
10 10
= p = = 5:
1+ 1 0 2
Zadatak 10.5
p p p
3 2 p
3
3
1 + x2 1 3
1 + x2 1 1 + x2 + 1 + x2 + 1
lim = lim p 2 p =
x!0 x2 x!0 x2 3
1 + x2 + 3
1 + x2 + 1
p 3
3
1 + x2 13
= lim p 2 p =
x!0 2 3 3
x 1 + x2 + 1 + x2 + 1
104
1 + x2 1
= lim p 2 p =
x!0 2 3 3
x 1 + x2 + 1 + x2 + 1
x2
= lim p 2 p =
x!0 2 3 3
x 1 + x2 + 1 + x2 + 1
x2
= lim p 2 p =
x!0 2 3 3
x 1 + x2 + 1 + x2 + 1
1 1
= lim p 2 p = :
x!0
3
1 + x2 + 3
1 + x2 + 1 3
Zadatak 10.6
2 3
p smjena 2
3
x 1 5 = lim t 1
lim p = 4 x = t6 3
=
x!1 x 1 t!1 t 1
x ! 1 =) t ! 1
(t 1) (t + 1) t+1 2
= lim 2
= lim 2 = :
t!1 (t 1) (t + t + 1) t!1 t +t+1 3
Zadatak 10.7
p
x 3 x 3 x+1+2
lim p = lim p p =
x!3 x + 1 2 x!3 x + 1 2 x+1+2
p
(x 3) x+1+2
= lim p 2 =
x!3 x+1 22
p
(x 3) x+1+2
= lim =
x!3 x +p1 4
(x 3) x+1+2
= lim =
x!3 x 3
p
= lim x + 1 + 2 = 4:
x!3
Zadatak 10.8
p p p
2 x 3 2 x 3 2+ x 3
lim = lim p =
x!7 x2 49 x!7 x2 49 2+ x 3
p 2
22 x 3
= lim 2 p =
x!7 (x 49) 2 + x 3
4 (x 3)
= lim 2 p =
x!7 (x 49) 2 + x 3
105
7 x
= lim p =
x!7 (x 7) (x + 7) 2 + x 3
(x 7)
= lim p =
x!7 (x 7) (x + 7) 2 + x 3
1
= lim p =
x!7 (x + 7) 2 + x 3
1 1
= = :
14 4 56
Zadatak 10.9
p
x2 16 x2 16 x+5+3
lim p = lim p p =
x!4 x + 5 3 x!4 x + 5 3 x+5+3
p
(x2 16) x + 5 + 3
= lim p 2 =
x!4 x+5 32
p
(x 4) (x + 4) x + 5 + 3
= lim =
x!4 x + 5 p9
(x 4) (x + 4) x + 5 + 3
= lim =
x!4 x 4
p
= lim (x + 4) x + 5 + 3 = 8 6 = 48:
x!4
Zadatak 10.10
p
x3 27 x3 33 12 x + 3
lim p = lim p p =
x!3 12 x 3 x!3 12 x 3 12 x + 3
p
(x3 33 ) 12 x + 3
= lim p 2 =
x!3 12 x 32
p
(x 3) (x2 + 3x + 9) 12 x + 3
= lim =
x!3 12 x 9p
(x 3) (x2 + 3x + 9) 12 x + 3
= lim =
x!3 3 x p
(x 3) (x2 + 3x + 9) 12 x + 3
= lim =
x!3 (x 3)
p
= lim x2 + 3x + 9 12 x + 3 =
x!3
= 27 6 = 162:
106
Zadatak 10.11
x x
x+1 x+1
lim = lim 1+ 1 =
x!+1 x 1 x!+1 x 1
x
x+1 x+1
= lim 1+ =
x!+1 x 1
x 1 2
x
2 2 x 1
= lim 1+ =
x!+1 x 1
2x
lim
= ex!+1 x 1
= e2 :
Zadatak 10.12
3x 3x
x2 + 5x + 4 x2 + 5x + 4
lim = lim 1+ 2 1 =
x!+1 x2 3x + 7 x!+1 x 3x + 7
3x
x2 + 5x + 4 x2 + 3x 7
= lim 1+ =
x!+1 x2 3x + 7
3x
8x 3
= lim 1+ =
x!+1 x2 3x + 7
x2 3x+7 8x 3
3x
8x 3 8x 3 x2 3x+7
= lim 1+ =
x!+1 x2 3x + 7
8x 3 2
lim 3x lim 24x 9x
x!+1 x2 3x+7 x!+1 x2 3x+7
= e =e =
9
24 x
lim3+ 7
= e x!+1 1 x
x2 = e24 :
Zadatak 10.13
2x 2x
x2 + x + 1 x2 + x + 1
lim = lim 1+ 2 1 =
x!+1 x2 x + 1 x!+1 x x+1
2x
x2 + x + 1 x2 + x 1
= lim 1+ =
x!+1 x2 x + 1
2x
2x
= lim 1+ =
x!+1 x2 x+1
x2 x+1 2x
2x
2x 2x x2 x+1
= lim 1+ =
x!+1 x2 x+1
2x 4x2
lim 2x lim
= ex!+1 x2 x+1
= ex!+1 x2 x+1
= e4 :
107
Zadatak 10.14
sin 7x sin 7x sin 7x
lim = lim 7 = 7 lim = 7 1 = 7:
x!0 x x!0 7x x!0 7x
Zadatak 10.15
sin 6x sin 6x
sin 6x 6x 6
lim = lim sin6x3x = lim sin6x3x =
x!0 sin 3x x!0 3x x!0 3x 3
3x
lim sin 6x 6 6
x!0 6x
= = = 2:
lim sin 3x 3 3
x!0 3x
Zadatak 10.16
p
sin 3x sin 3x x+4+2
lim p = lim p p =
x!0 x + 4 2 x!0 x + 4 2 x+4+2
p
sin 3x x + 4 + 2
= lim p 2 =
x!0 x+4 22
p
sin 3x x + 4 + 2
= lim =
x!0 x+p 4 4
sin 3x x + 4 + 2
= lim =
px
x!0
sin 3x x + 4 + 2
= lim 3=
x!0 3x
sin 3x p
= 3 lim lim x+4+2 =
x!0 3x x!0
= 3 1 4 = 12:
Zadatak 10.17
p p p
x+1 1 x+1 1 x+1+1
lim = lim p =
x!0 sin 2x x!0 sin 2x x+1+1
p p
x+1 1 x+1+1
= lim p =
x!0 sin 2x x + 1 + 1
p 2
x+1 12
= lim p =
x!0 sin 2x x+1+1
108
x+1 1
= lim p =
x!0 sin 2x x+1+1
x
= lim p =
x!0 sin 2x x+1+1
x
= lim sin 2x p =
x!0
2x
2x x+1+1
1
= lim sin 2x p =
x!0
2x
2 x+1+1
1 1
= sin 2x
p =
lim 2x 2 x+1+1
x!0
1 1 1
= = :
1 2 2 4
Zadatak 10.18
p
sin 4x sin 4x x+9+3
lim p = lim p p =
x!0 x + 9 3 x!0 x+9 3 x+9+3
p
sin 4x x + 9 + 3
= lim p 2 =
x!0 x+9 32
p
sin 4x x + 9 + 3
= lim =
x!0 x+p9 9
sin 4x x + 9 + 3
= lim =
px
x!0
sin 4x x + 9 + 3
= lim 4=
x!0 4x
sin 4x p
= 4 lim lim x+9+3 =
x!0 4x x!0
= 4 1 6 = 24:
109
Zadatak 10.19
sin 5x
sin 5x sin 3x 5x sin3x3x 3x
lim = lim 5x sin x
=
x!0 sin x x!0
x
x
x 5 sin5x5x 3 sin3x3x
= lim =
x!0 x sinx x
5 sin5x5x 3 sin3x3x
= lim sin x
=
x!0
x
5lim sin5x5x 3lim sin3x3x
x!0 x!0
= =
lim sinx x
x!0
5 3
= =2
1
Zadatak 10.20
1 cos x 2 sin2 x2 2 sin x2 sin x2
lim = lim = lim =
x!0 x2 x!0 x2 x!0 x x
sin x sin x2
= 2 lim x 2 x =
x!0
2 2
4
2 sin x sin x 1 1
= lim x 2 lim x 2 = 1 1= :
4 x!0 2 x!0
2
2 2
Zadatak 10.21
2 2 2
1 cos x2 2 sin2 x2 2 sin x2 sin x2
lim 2 = lim = lim 2 x2 2 =
x!0 x sin x2 x!0 x2 sin x2 x!0 x 4 sinx2x
2 2
2 2
2 sin x sin x2 1
= lim x2 2 lim x2 2 =
4 x!0 2 x!0
2
lim sinx2x
x!0
1
= :
2
Zadatak 10.22
x+1
lim x [ln (x + 1) ln (x 1)] = lim x ln =
x!+1 x!+1 x 1
x
x+1
= lim ln =
x!+1 x 1
x
x+1
= ln lim =
x!+1 x 1
110
x
x+1
= ln lim 1+ 1 =
x!+1 x 1
x
x+1 x+1
= ln lim 1+ =
x!+1 x 1
x 1 2
x
2 2 x 1
= ln lim 1+ =
x!+1 x 1
2x
lim
= ln ex!+1 x 1
= ln e2 = 2 ln e = 2:
Zadatak 10.23
lim 3x ln x2 + 5x + 4 ln x2 3x + 7 =
x!+1
x2 + 5x + 4
= lim 3x ln =
x!+1 x2 3x + 7
3x
x2 + 5x + 4
= lim ln =
x!+1 x2 3x + 7
3x
x2 + 5x + 4
= ln lim =
x!+1 x2 3x + 7
3x
x2 + 5x + 4 x2 + 3x 7
= ln lim 1+ =
x!+1 x2 3x + 7
3x
8x 3
= ln lim 1+ =
x!+1 x2 3x + 7
x2 3x+7 8x 3
3x
8x 3 8x 3 x2 3x+7
= ln lim 1+ =
x!+1 x2 3x + 7
8x 3 24x2 9x
lim 3x lim
= ln ex!+1 x2 3x+7
= ln ex!+1 x2 3x+7
=
9
24 x
lim 3+ 7
= ln e x!+1 1 x
x2 = ln e24 = 24 ln e = 24:
Zadatak 10.24
lim 3x ln (x + 1) + ln (x 4) ln x2 + 5x + 6 =
x!+1
111
(x + 1) (x 4)
= lim 3x ln =
x!+1 x2 + 5x + 6
x2 3x 4
= lim 3x ln =
x!+1 x2 + 5x + 6
3x
x2 3x 4
= lim ln =
x!+1 x2 + 5x + 6
3x
x2 3x 4
= ln lim 1+ 1 =
x!+1 x2 + 5x + 6
3x
x2 3x 4 x2 5x 6
= ln lim 1+ =
x!+1 x2 + 5x + 6
3x
8x 10
= ln lim 1+ 2 =
x!+1 x + 5x + 6
x2 +5x+6 8x 10
3x
8x 10 8x 10 x2 +5x+6
= ln lim 1+ 2 =
x!+1 x + 5x + 6
8x 10 24x2 30x
lim 3x lim 24
x!+1 x2 +5x+6 x!+1 x2 +5x+6
= ln e = ln e = ln e = 24:
Zadatak 10.25
x2 +x+1 x2 +x+1
x+3 x+1 x+3 x+1
lim = lim 1+ 1 =
x!+1 x+2 x!+1 x+2
x2 +x+1
x+3 x 2 x+1
= lim 1+ =
x!+1 x+2
x2 +x+1
1 x+1
= lim 1+ =
x!+1 x+2
1 x2 +x+1
(x+2)
1 x+2 x+1
= lim 1+ =
x!+1 x+2
x2 +x+1 2
lim 1
lim x +x+1
= e x!+1 x+2 x+1
=e x!+1 x2 +3x+2
= e1 = e:
Zadatak 10.26
2 3
1 smjena t
x x 2
4 1 1 5 = lim 1
lim = t = x 2 =) x = 2 + t 1+ =
x!2 2 x!+1 2t
x ! 2 =) t ! 1
1
2t
1 2 1
= lim 1+ = e2 :
x!+1 2t
112
Zadatak 10.27
2 3
smjena
eax 1 6 t = eax 1 =) eax = t + 1 7
lim = 6
4
7=
x!0 x =) ax = ln (1 + t) =) x = a ln (1 + t) 5
1
x ! 0 =) t ! 0
t t 1
= lim 1 = a lim = a lim ln(1+t) =
t!0 ln (1 + t) t!0 ln (1 + t) t!0
a t
1 1
= a =a =
lim ln(1+t)
t
lim 1t ln (1 + t)
t!0 t!0
1 1
= a 1 =a 1 =
lim ln (1 + t) t ln lim (1 + t) t
t!0 t!0
1
= a = a:
ln e
Zadatak 10.28 Izraµcunati lijevi i desni limes funkcije
3x x2
f (x) =
x 4
u taµcki x = 4:
2 3
smjena
3x x 2
3 (4 ") (4 ")2
L(4) = lim = 4 x = 4 " 5 = lim =
x!4 x 4 "!0 4 " 4
" > 0; " ! 0
12 3" 16 + 8" "2 "2 + 5" 4
= lim = lim =
"!0 " "!0 "
4 4
= lim " 5+ = 0 5 + lim = +1:
"!0 " "!0 "
2 3
smjena
3x x 2
4 5 3 (4 + ") (4 + ")2
D(4) = lim = x=4+" = lim =
x!4+ x 4 "!0 4+" 4
" > 0; " ! 0
12 + 3" 16 8" "2 "2 5" 4
= lim = lim =
"!0 " "!0 "
4 4
= lim " 5 = 0 5 lim = 1:
"!0 " "!0 "
Zadatak 10.29 Izraµcunati lijevi i desni limes funkcije
ln x2 1
113
u taµcki x = 1:
2 3
smjena
L( 1) = lim ln x2 1 = ln lim x2 1 =4 x= 1 " 5=
x! 1 x! 1
" > 0; " ! 0
= ln lim ( 1 ")2 1 = ln lim 1 + 2" + "2 1 =
"!0 "!0
= ln lim 2" + "2 = 1:
"!0
2 3
smjena
D(1) = lim ln x2 1 = ln lim+ x2 1 =4 x=1+" 5=
x!1+ x!1
" > 0; " ! 0
= ln lim (1 + ")2 1 = ln lim 1 + 2" + "2 1 =
"!0 "!0
= ln lim 2" + "2 = 1:
"!0
114
11 Izvod funkcije
Zadatak 11.1 Po de…niciji naći izvod funkcije
f (x) = 3x2 2x 1:
Rješenje:
Kako je
f (x) = 3x2 2x 1
f (x + h) = 3(x + h)2 2(x + h) 1 =
= 3 x2 + 2xh + h2 2x 2h 1 =
2 2
= 3x + 6xh + 3h 2x 2h 1
tada je
f (x + h) f (x)
f 0 (x) = lim =
h!0 h
3x2 + 6xh + 3h2 2x 2h 1 3x2 + 2x + 1
= lim =
h!0 h
6xh + 3h2 2h
= lim = lim (6x + 3h 2) = 6x 2:
h!0 h h!0

p
f (x) = 3x + 1:
Rješenje:
Kako je
p
f (x) = 3x + 1
p p
f (x + h) = 3(x + h) + 1 = 3x + 3h + 1
tada je
f (x + h) f (x)
f 0 (x) = lim =
h!0
p h p
3x + 3h + 1 3x + 1
= lim =
h!0
p h p p p
3x + 3h + 1 3x + 1 3x + 3h + 1 + 3x + 1
= lim p p =
h!0 h 3x + 3h + 1 + 3x + 1
115
p 2 p 2
3x + 3h + 1 3x + 1
= lim p p =
h!0 h 3x + 3h + 1 + 3x + 1
3x + 3h + 1 3x 1
= lim p p =
h!0 h 3x + 3h + 1 + 3x + 1
3h
= lim p p =
h!0 h 3x + 3h + 1 + 3x + 1
3 3
= lim p p = p :
h!0 3x + 3h + 1 + 3x + 1 2 3x + 1
f (x) = e4x 3 :
Rješenje:
Kako je
f (x) = e4x 3
f (x + h) = e4(x+h) 3
= e4x+4h 3
tada je
f (x + h) f (x) e4x+4h 3 e4x 3
f 0 (x) = lim = lim =
h!0 h h!0 h
e4x 3 e4h 1 e4h 1
= lim = e4x 3 lim =
h!0 h h!0 h
= e4x 3 4 = 4e4x 3
jer je
2 3
smjena
eax 1 6 t = eax 1 =) eax = t + 1 7
lim = 6
4
7=
x!0 x =) ax = ln (1 + t) =) x = a ln (1 + t) 5
1
x ! 0 =) t ! 0
t t 1
= lim 1 = a lim = a lim ln(1+t) =
t!0 ln (1 + t) t!0 ln (1 + t) t!0
a t
1 1
= a =a =
lim ln(1+t)
t
lim 1t ln (1 + t)
t!0 t!0
1 1
= a 1 =a 1 =
lim ln (1 + t) t ln lim (1 + t) t
t!0 t!0
1
= a = a:
ln e
116
f (x) = ln (7x) :
Rješenje:
Kako je
f (x) = ln (7x)
f (x + h) = ln (7 (x + h)) = ln (7x + 7h)
tada je
f (x + h) f (x) ln (7x + 7h) ln (7x)

f 0 (x) = lim = lim =
h!0 h h!0 h
ln 7x+7h
7x
ln 1 + hx 1 h
= lim = lim = lim ln 1 + =
h!0 h h!0 h h!0 h x
1 1
h h h h
= lim ln 1 + = ln lim 1 + =
h!0 x h!0 x
x h 1
h h x h
lim 1 1 1
= ln lim 1 + = ln eh!0 x = ln e x = :
h!0 x x
f (x) = sin (2x) :
Rješenje:
Kako je
f (x) = sin (2x)

f (x + h) = sin (2 (x + h)) = sin (2x + 2h)
tada je
f (x + h) f (x) sin (2x + 2h) sin (2x)

f 0 (x) = lim = lim =
h!0 h h!0 h
2 sin 2x+2h
2
2x
cos 2x+2h+2x
2
= lim =
h!0 h
2 sin h cos (2x + h) sin h
= lim = 2 lim lim cos (2x + h) =
h!0 h h!0 h h!0
= 2 cos (2x) :
117
Zadatak 11.6 Naći izvod funkcije

3 1 2 6
y = x3 x x :
2 4 5
Rješenje:
3 1 9 1
y 0 = 3x2 2x 1 = x2 x 1:
2 4 2 2
4p3 1 2 p
y= x5 x + x x + 4:
5 7
Rješenje:
Kako je
4 5 1 2 3
y= x3 x + x2 + 4
5 7
tada je
45 2 1 3 1 4 2 2 3 1
y0 = x3 2x + x 2 = x3 x + x2 :
53 7 2 3 7 2
y = x3 sin x:
Rješenje:
Neka je
f = x3 =) f 0 = 3x2
g = sin x =) g 0 = cos x
pa primjenom pravila za izvod proizvoda, dobijamo
y 0 = f 0 g + g 0 f = 3x2 sin x + x3 cos x = x2 (3 sin x + x cos x) :
x2 + 1
y= :
x2 1
118
Rješenje:
Neka je
f = x2 + 1 =) f 0 = 2x
g = x2 1 =) g 0 = 2x
pa primjenom pravila za izvod koliµcnika, dobijamo
0 f 0g g0f 2x (x2 1) 2x (x2 + 1)

y = = =
g2 (x2 1)2
2x3 2x 2x3 2x 4x
= = :
(x2 1)2 (x2 1)2
sin x cos x
y= :
sin x + cos x
Rješenje:
Neka je
f = sin x cos x =) f 0 = cos x + sin x

g = sin x + cos x =) g 0 = cos x sin x

f 0g g0f
y0 = =
g2
(cos x + sin x) (sin x + cos x) (cos x sin x) (sin x cos x)
=
(sin x + cos x)2
cos x sin x + cos2 x + sin2 x + sin x cos x cos x sin x
=
(sin x + cos x)2
cos2 x + sin2 x sin x cos x
+
(sin x + cos x)2
2 cos2 x + 2 sin2 x 2 cos2 x + sin2 x
= =
sin2 x + 2 sin x cos x + cos2 x sin2 x + cos2 x + 2 sin x cos x
2
= :
1 + sin 2x
10
y= 1 5x2 :
119
Rješenje:
Kako je
10 smjena
y= 1 5x2 = = u10
u=1 5x2 =) u0 = 10x
tada je
9 9
y 0 = 10u9 u0 = 10 1 5x2 ( 10x) = 100x 1 5x2 :

q
y = (1 + x3 )2 :
3
Rješenje:
Kako je
q 2 smjena 2
y = (1 + x3 )2 = 1 + x3
3 3
= = u3
u = 1 + x3 =) u0 = 3x2
tada je
2 1 2 1 2x2
y0 = u 3 u0 = 1 + x3 3
3x2 = p
3 3 3
1 + x3
2
y = e4x x 2
:
Rješenje:
Kako je
2 smjena
y = e4x x 2
= = eu
u = 4x2 x 2 =) u0 = 8x 1
tada je
2
y 0 = eu u0 = e4x x 2
(8x 1) :
y = ln x2 + 1 :
120
Rješenje:
Kako je
smjena
y = ln x2 + 1 = = ln u
u = x + 1 =) u0 = 2x
2
tada je
1 0 1 2x
y0 = u = 2 2x = 2 :
u x +1 x +1
x2 + 1
y = ln :
x2 1
Rješenje:
Kako je
" #
2 smjena
x +1
y = ln = x2 +1 4x = ln u
x2 1 u= x2 1
=) u0 = (x2 1)2
tada je
1 0 1 4x
y0 = u = =
u x2 +1
x2 1
(x2 1)2
x2 1 4x 4x
= 2 = =
x2 + 1 (x2 1) (x2 + 1) (x2 1)
4x
= 4 :
x 1
Zadatak 11.16 Naći prvi i drugi izvod funkcije
3x x2
y=
x 4
Rješenje:
Neka je
f = 3x x2 =) f 0 = 3 2x
g = x 4 =) g 0 = 1
121
f 0g g0f
y0 =
g2
(3 2x) (x 4) 1 (3x x2 )
= =
(x 4)2
3x 12 2x2 + 8x 3x + x2
= =
(x 4)2
x2 + 8x 12
=
(x 4)2
Neka je
f = x2 + 8x 12 =) f 0 = 2x + 8
g = (x 4)2 =) g 0 = 2 (x 4)

Drugi izvod funkcije je
00 0 0 f 0g g0f
y = (y ) = =
g2
( 2x + 8) (x 4)2 2 (x 4) ( x2 + 8x 12)
= 2 2
=
(x 4)
(x 4) [( 2x + 8) (x 4) 2 ( x2 + 8x 12)]
= =
(x 4)4
2x2 + 8x + 8x 32 + 2x2 16x + 24
= =
(x 4)3
8
= :
(x 4)3
x2 2x + 1
y=
x2 +1
Rješenje:
Neka je
f = x2 2x + 1 =) f 0 = 2x 2
g = x2 + 1 =) g 0 = 2x
122
f 0g g0f (2x 2) (x2 + 1) 2x (x2 2x + 1)

y0 = = =
g2 (x2 + 1)2
2x3 + 2x 2x2 2 2x3 + 4x2 2x
= =
(x2 + 1)2
2x2 2
=
(x2 + 1)2
Neka je
f = 2x2 2 =) f 0 = 4x
2
g = x2 + 1 =) g 0 = 2 x2 + 1 2x = 4x x2 + 1

f 0g g0f
y 00 = =
g2
2
4x (x2 + 1) 4x (x2 + 1) (2x2 2)
= 2 2
=
(x2 + 1)
2
4x (x2 + 1) (2x2 2) 2 (x2 + 1) 2x
= =
(x2 + 1)4
(x2 + 1) [4x (x2 + 1) 4x (2x2 2)]
= =
(x2 + 1)4
4x3 + 4x 8x3 + 8x 4x3 + 12x
= = =
(x2 + 1)3 (x2 + 1)3
4x (x2 3)
=
(x2 + 1)3
x3
y= :
x2 3
Neka je
f = x3 =) f 0 = 3x2
g = x2 3 =) g 0 = 2x
123
pa primjenom pravila za izvod koliµcnika, dobijamo da je prvi izvod funkcije
f 0g g0f
y0 = =
g2
3x2 (x2 3) 2x x3
= =
(x2 3)2
3x4 9x2 2x4
= =
(x2 3)2
x4 9x2
=
(x2 3)2
Neka je
f = x4 9x2 =) f 0 = 4x3 18x
2 2 0 2
g = x 3 =) g = 2 x 3 2x
pa primjenom pravila za izvod koliµcnika, dobijamo da je drugi izvod
funkcije
00 f 0g g0f
y = =
g2
2
(4x3 18x) (x2 3) 2 (x2 3) 2x (x4 9x2 )
= 2 =
(x2 3)2
(x2 3) [(4x3 18x) (x2 3) 4x (x4 9x2 )]
= =
(x2 3)4
4x5 12x3 18x3 + 54x 4x5 + 36x3
= =
(x2 3)3
6x3 + 54x
=
(x2 3)3
y = e2x sin 3x:
Rješenje:
y 0 = 2e2x sin 3x + e2x cos 3x 3 = 2e2x sin 3x + 3e2x cos 3x

y 00 = 2 2e2x sin 3x + 2 e2x cos 3x 3 + 3 2e2x cos 3x + 3e2x ( sin 3x) 3 =
= 4e2x sin 3x + 6e2x cos 3x + 6e2x cos 3x 9e2x sin 3x =
= 12e2x cos 3x 5e2x sin 3x = e2x (12 cos 3x 5 sin 3x) :
124

p
y = x arccos x 1 x2
Rješenje:
1 1
y 0 = 1 arccos x + x p p ( 2x) =
1 x2 2 1 x2
x x
= arccos x p +p =
1 x2 1 x2
= arccos x:
1
y 00 = p :
1 x2
Logaritamski izvod
y = xx :
Rješenje:
Logaritmovanjem lijeve i desne strane dobijamo
ln y = ln xx =) ln y = x ln x
pa je
(ln y)0 = (x ln x)0

1 0 1
y = 1 ln x + x
y x
1 0
y = ln x + 1
y
y0 = y (ln x + 1)
y0 = xx (ln x + 1) :

2
y = xx :
Rješenje:
2
ln y = ln xx =) ln y = x2 ln x
125
pa je
0
(ln y)0 = x2 ln x
1 0 1
y = 2x ln x + x2
y x
1 0
y = 2x ln x + x
y
y0 = y (2x ln x + x)
2
y 0 = xx (2x ln x + x) :

x
x
y= :
x+1
Rješenje:
x
x x
ln y = ln =) ln y = x ln
x+1 x+1
pa je
0
0 x
(ln y) = x ln
x+1
0
1 0 x 1 x
y = 1 ln +x x
y x+1 x+1
x+1
1 0 xx+1 x+1 x
y = ln +x
y x+1 x (x + 1)2
1 0 xx+1 1
y = ln +x
y x+1 x (x + 1)2
1 0 x
1
y = ln +
y x+1
x+1
x 1
y0 = y ln +
x+1 x+1
x
x x 1
y0 = ln + :
x+1 x+1 x+1
126
Izvod funkcije zadane u parametarskom obliku
x = x(t) yt0
=) yx0 =
y = y(t) x0t
x(t) = cos t
:
y(t) = t + sin t
Rješenje:
Kako je
yt0 = 1 + cos t
x0t = sin t
tada je
yt0 1 + cos t 1 + cos t
yx0 = 0
= = :
xt sin t sin t
x(t) = et sin t
:
y(t) = et cos t
Rješenje:
Kako je
yt0 = et cos t et sin t = et (cos t sin t)

x0t = et sin t + et cos t = et (cos t + sin t)
tada je
yt0 et (cos t sin t) cos t sin t
yx0 = 0
= t
= :
xt e (cos t + sin t) cos t + sin t
Jednaµcine tangente i normale

Jednaµcine tangente i normale na krivu y = y(x) u taµcki M (x0 ; y0 ):
T : y y0 = y 0 (x0 ) (x x0 )
1
N : y y0 = 0
(x x0 )
y (x0 )
127
Zadatak 11.26 Odrediti jednaµcinu tangente na krivu y = 2x2 3x + 2 u

taµcki M (2; y)
Rješenje:
Prvo odredimo koordinate taµcke M :
y(2) = 2 4 3 2+2=8 6+2=4
pa je M (2; 4):
Prvi izvod funkcije je
y 0 = 4x 3
i
y 0 (2) = 8 3=5
pa jednaµcina tangente glasi
y 4 = 5(x 2)
y 4 = 5x 10
y = 5x 6:
Zadatak 11.27 Odrediti jednaµcinu tangente na krivu y = x4 x2 + 3 u taµcki

M (1; y)
Rješenje:
Prvo odredimo koordinate taµcke M :
y(1) = 1 1+3=3
pa je M (1; 3):
y 0 = 4x3 2x
i
y 0 (1) = 4 2=2
pa jednaµcina tangente glasi
y 3 = 2(x 1)
y 3 = 2x 2
y = 2x + 1:
p
Zadatak 11.28 U kojoj taµcki krive y = 1 + x2 je njena tangenta paralelna
sa pravom y = 21 x + 1:
128
Rješenje:
Koe…cijent pravca prave y = 12 x + 1 je 12 , a po uslovu zadatka tangenta na
krivu mora biti paralelna sa ovom pravom pa zato i njen koe…cijent pravca
mora biti 21 :
1 x
y0 = p 2x = p
2 1 + x2 1 + x2
pa po uslovu zadatka, vrijedi
x 1
p =
1 + x2 2
p
=) 2x = 1 + x2 =2
=) 4x2 = 1 + x2
=) 3x2 = 1
1
=) x2 =
3r p r p
1 3 1 3
=) x1 = = ; x1 = = :
3 3 3 3
Kako je
v
p ! u
u p !2 r r p
3 t1 + 3 1 4 2 2 3
y = = 1+ = =p =
3 3 3 3 3 3
v
p ! u
u p !2 r r p
3 t1 + 3 1 4 2 2 3
y = = 1+ = =p =
3 3 3 3 3 3
onda su traµzene taµcke

p p ! p p !
3 2 3 3 2 3
A ; i B ; :
3 3 3 3
L’Hospitalovo pravilo
Zadatak 11.29
x5 3x4 + 2x2 + x 1 0 LP 5x4 12x3 + 4x + 1 2
lim = = lim = :
x!1 x7 4x + 3 0 x!1 7x6 4 3
129
Zadatak 11.30
ex +1 LP ex +1 LP
lim = = lim = =
x!+1 x5 + 4x2 + 3 +1 x!+1 5x4 + 8x +1
x
e +1 LP
= lim = =
x!+1 20x3 + 8 +1
ex +1 LP
= lim 2
= =
x!+1 60x +1
ex +1 LP
= lim = =
x!+1 120x +1
ex
= lim = +1:
x!+1 120
Zadatak 11.31
1
ln (cos x) 0 LP ( sin x)
lim = = lim cos x = lim tgx = 0:
x!0 x 0 x!0 1 x!0
Zadatak 11.32
ex e x 2x 0 ex + e x 2
LP 0 LP
lim = = lim = =
x!0 x sin x 0 x!0 1 cos x 0
x x
e e 0 LP
= lim = =
x!0 sin x 0
ex + e x
= lim =2
x!0 cos x
Zadatak 11.33
1
ln x LP x
lim x ln x = (0 1) = lim 1 = lim 1 = lim x = 0:
x!0 x!0 x!0 x!0
x x2
Zadatak 11.34
1 1
x tg x 1 LP cos2 x
2
lim ( x) tg = lim 1 2 = = lim 2
1 =
x! 2 x!
x
1 x!
( x)2
2
( x) 0 LP 2( x) ( 1)
= lim = = lim =
x! 2 cos x2
2 0 x! x
4 cos 2 sin x2 21
x 0 LP
= lim = =
x! cos sin x2
x
2
0
1
= lim =
x! sin 2 2 sin 2 + cos x2 cos x2
x 1 x 1
2
1 1
= lim 1 = 1 = 2:
x!
2
sin2 x2 cos2 x2 2
130
Zadatak 11.35
1
lim x
x x ln x lim x ln x lim ln1x x!0 1 lim x
lim x = lim e =e
x!0 =ex!0 x
=e x2 =e x!0 =
x!0 x!0
0
= e =1
131
12 Ispitivanje osobina i crtanje gra…ka funkcije

Zadatak 12.1 Ispitati osobine i nacrtati gra…k funkcije
f (x) = x3 3x + 2:
Rješenje:
1. De…niciono podruµcje: D = R:
2. Nule i znak:
f (x) = 0 ()
() x3 3x + 2 = 0
() x3 4x + x + 2 = 0
() x x2 4 + x + 2 = 0
() x (x 2) (x + 2) + x + 2 = 0
() (x + 2) [x (x 2) + 1] = 0
() (x + 2) x2 2x + 1 = 0
() (x + 2) (x 1)2 = 0
() x1 = 2; x2 = 1:
Znak:
1 2 1 +1
x:
x+2 + +
(x 1)2 + + +
(x + 2) (x 1)2 + +
Dakle,
y < 0 za x 2 ( 1; 2)
y > 0 za x 2 (2; +1) :
3. Parnost:
f ( x) = ( x)3 3 ( x) + 2 = x3 + 3x + 2 =
= x3 3x 2 = 6 f ( x)
f ( x) = ( x)3 3 ( x) + 2 = x3 + 3x + 2 =
= x3 3x 2 = 6 f (x):
Funkcija nije ni parna ni neparna.

Funkcija nije periodiµcna.
4. Asimptote:
132
Nema vertikalnih asimptota jer je D = R:

Budući da je
lim f (x) = lim x3 3x + 2 = 1
x!1 x!1
funkcija nema horizontalnih asimptota.

Budući da je
f (x) x3 3x + 2 2
k = lim = lim = lim x2 3+ = +1
x!1 x x!1 x x!1 x
funkcija nema kosih asimptota.
5. Ekstremi i tok funkcije:
y 0 = 3x2 3
pa je
y0 = 0
() 3x2 3 = 0
() x2 1 = 0
() x1 = 1; x2 = 1:
Iz
1 1 1 +1
x:
3x2 3 + +
y0 + +
y % & %
zakljuµcujemo da
za x = 1 funkcija ima maksimum
ymax = y( 1) = ( 1)3 3 ( 1) + 2 = 1+3+2=4
za x = 1 funkcija ima mininum
ymin = y( 1) = 13 3 1+2=1 3 + 2 = 0:
6. Konveksnost i konkavnost. Prevojne taµcke.
y 00 = 6x
pa je
y 00 = 0
() x = 0:
133
Iz
1 0 +1
x:
y 00 +
y \ [
zakljuµcujemo da je
funkcija konkavna na intervalu ( 1; 0)
funkcija konveksna na intervalu (0; +1) :
Funkcija ima prevojnu taµcku P (0; 2) jer je y(0) = 2:
7. Gra…k funkcije:
3x x2
f (x) = :
x 4
Rješenje:
1. De…niciono podruµcje:
Budući da je racionalna funkcija, tada mora da vrijedi
x 4 6= 0 =) x 6= 4
pa je
D = ( 1; 4) [ (4; +1)
134
2. Nule i znak:
f (x) = 0 ()
3x x2
() =0
x 4
() 3x x2 = 0
() x (3 x) = 0
() x1 = 0; x2 = 3:
Znak:
1 0 3 4 +1
x:
3x x2 +
x 4 +
3x x2
x 4
+ +
Dakle,
y < 0 za x 2 (0; 3) [ (4; +1)

y > 0 za x 2 ( 1; 0) [ (3; 4) :
3. Parnost:
3x x2 3( x) ( x)2 3x x2
f ( x) = = = =
x 4 ( x) 4 x 4
2 2
(3x + x ) 3x + x
= = 6= f ( x)
(x + 4) x+4
3x x2 3( x) ( x)2 3x x2
f ( x) = = = =
x 4 ( x) 4 x 4
2 2
(3x + x ) 3x + x
= = 6= f (x)
(x + 4) x+4

4. Asimptote:
135
Budući da funkcija nije de…nisana za x = 4, ispitajmo lijevi i desni

limes funkcije u toj taµcki:
2 3
smjena
3x x 2
4 5 3 (4 ") (4 ")2
L(4) = lim = x=4 " = lim =
x!4 x 4 "!0 4 " 4
" > 0; " ! 0
12 3" 16 + 8" "2 "2 + 5" 4
= lim = lim =
"!0 " "!0 "
4 4
= lim " 5+ = 0 5 + lim = +1:
"!0 " "!0 "
2 3
smjena
3x x2 4 5 3 (4 + ") (4 + ")2
D(4) = lim+ = x=4+" = lim =
x!4 x 4 "!0 4+" 4
" > 0; " ! 0
12 + 3" 16 8" "2 "2 5" 4
= lim = lim =
"!0 " "!0 "
4 4
= lim " 5 = 0 5 lim = 1:
"!0 " "!0 "
Dakle, funkcija ima vertikalnu asimptotu x = 4.

Budući da je
3x x2 L:P 2x
lim f (x) = lim = lim = +1
x! 1 x! 1 x 4 x! 1 1
2
3x x L:P 2x
lim f (x) = lim = lim = 1
x!+1 x!+1 x 4 x!+1 1
Budući da je
3x x2
f (x) 3x x2
k = lim = lim x 4 = lim 2 =
x!1 x x!1 x x!1 x 4x
3
3x x2 : x2 x
1
= lim 2 2
= lim 4 = 1
x!1 x 4x : x x!1 1
x2
3x x2
n = lim (f (x) kx) = lim +x =
x!1 x!1 x 4
3x x2 + x2 4x x
= lim = lim = 1
x!1 x 4 x!1 x 4
funkcija ima kosu asimptotu y = x 1.
136

(3 2x) (x 4) (3x x2 ) 1
y0 = =
(x 4)2
3x 12 2x2 + 8x 3x + x2
= =
(x 4)2
x2 + 8x 12
=
(x 4)2
pa je
y0 = 0
x2 + 8x 12
() =0
(x 4)2
() x2 + 8x 12 = 0
() x1 = 2; x2 = 6:
Iz
1 2 4 6 +1
x:
x2 + 8x 12 + +
(x 4)2 + + + +
y0 + +
y & % % &
zakljuµcujemo da
za x = 2 funkcija ima minimum
6 4
ymin = y(2) = = 1
2
18 36
ymax = y(6) = = 9
2
( 2x + 8) (x 4)2 ( x2 + 8x 12) 2 (x 4)
y 00 = 2 2
=
(x 4)
(x 4) [( 2x + 8) (x 4) 2 ( x2 + 8x 12)]
= =
(x 4)4
2x2 + 8x + 8x 32 + 2x2 16x + 24
= =
(x 4)3
8
=
(x 4)3
137
pa je
y 00 = 0
8
() =0
(x 4)3
a posljednja jednaµcina nema rješenja.

Iz
1 4 +1
x:
y 00 +
y [ \
funkcija konkavna na intervalu (4; +1)
funkcija konveksna na intervalu ( 1; 4) :
Funkcija nema prevojnih taµcaka jer 4 2
= D:
x2 2x + 1
f (x) = :
x2 + 1
Rješenje:
138
Budući da je racionalna funkcija, tada mora da vrijedi x2 + 1 6= 0 a to

vrijedi za svaki realan broj x
pa je D = R:
2. Nule i znak:
f (x) = 0 ()
x2 2x + 1
() =0
x2 + 1
() x2 2x + 1 = 0
() (x 1)2 = 0
() x = 1:
Znak:
1 1 +1
x:
x2 2x + 1 + +
x2 + 1 + +
x2 2x+1
x2 +1
+ +
Dakle,
y > 0 za 8x 2 R
3. Parnost:
x22x + 1 ( x)2 2( x) + 1
f ( x) = 2
= =
x +1 ( x)2 + 1
2
x + 2x + 1
= 6= f ( x)
x2 + 1
x2 2x + 1 ( x)2 2( x) + 1
f ( x) = = =
x2 + 1 ( x)2 + 1
x2 + 2x + 1
= 6= f (x)
x2 + 1
4. Asimptote:
Budući da je D = R funkcija nema vertikalnih asimptota.
Budući da je
x2
2x + 1 L:P 2x
lim f (x) = lim = lim =1
x! 1 x! 1 +1 x2 x! 1 2x
x2 2x + 1 L:P 2x
lim f (x) = lim 2
= lim =1
x!+1 x! 1 x +1 x! 1 2x
139
funkcija ima horizontalnu asimptotu y = 1.

Budući da je
x2 2x+1
f (x) 2 x2 2x + 1 L:P
k = lim = lim x +1 = lim =
x!1 x x!1 x x!1 x3 + x
2x 2 L:P 2
= lim 2 = lim =0
x!1 3x + 1 x!1 6x

(2x 2) (x2 + 1) (x2 2x + 1) 2x
y0 = =
(x2 + 1)2
2x3 + 2x 2x2 2 2x3 + 4x2 2x
= =
(x2 + 1)2
2x2 2
=
(x2 + 1)2
pa je
y0 = 0
2x2 2
() =0
(x2 + 1)2
() 2x2 2 = 0
() x1 = 1; x2 = 1:
Iz
1 1 1 +1
x:
2
2x 2 + +
2 2
(x + 1) + + +
y0 + +
y % & %
zakljuµcujemo da
( 1)2 2( 1) + 1
ymax = y( 1) = =2
( 1)2 + 1
za x = 1 funkcija ima minimum
12 2 1+1
ymin = y(1) = = 0:
12 +1
140

2
00 4x (x2 + 1) (2x2 2) 2 (x2 + 1) 2x
y = 2 =
(x2 + 1)2
2
4x (x2 + 1)(2x2 2) 2 (x2 + 1) 2x
= =
(x2 + 1)4
(x2 + 1) [4x (x2 + 1) 4x (2x2 2)]
= =
(x2 + 1)4
4x3 + 4x 8x3 + 8x 4x3 + 12x
= = =
(x2 + 1)3 (x2 + 1)3
4x (x2 3)
=
(x2 + 1)3
pa je
y 00 = 0
4x (x2 3)
() =0
(x2 + 1)3
() 4x x2 3 = 0
p p
() x1 = 0; x2 = 3; x3 = 3
Iz p p
1 3 0 3 +1
x:
4x + +
x2 3 + +
3
(x2 + 1) + + + +
y 00 + +
y [ \ [ \
zakljuµcujemo da je p p
funkcija konkavna na intervalu 3; 0 [ 3; +1
p p
funkcija konveksna na intervalu 1; 3 [ 0; 3 :
p p
Funkcija ima prevojne taµcke za x1 = 0; x2 = 3; x3 = 3
141
02 2 0+1
y(0) = =1
02
+1
p 2 p p
p 3 2 3 +1 3
y 3 = p 2 =1+
3 +1 2
p 2 p p
p 3 2 3 +1 3
y 3 = p 2 =1
3 +1 2
p p
3
p p
3
pa su prevojne taµcke P1 (0; 1) ; P2 3; 1 + 2
; P3 3; 1 2
:
x3
f (x) = :
x2 3
Rješenje:
1. De…niciono podruµcje: p
Budući da je racionalna funkcija, onda mora biti x2 3 6= 0 tj x 6= 3
pa je
p p p p
D= 1; 3 [ 3; 3 [ 3; +1 :
142
2. Nule i znak:
f (x) = 0 ()
x3
() =0
x2 3
() x3
() x = 0:
Znak:
p p
1 3 0 3 +1
x:
x3 + +
2
x 3 + +
y + +
Dakle,
p p
y < 0 za x 2 1; 3 [ 0; 3
p p
y > 0 za x 2 3; 0 [ 3; +1 :
3. Parnost:
( x)3 x3 x3
f ( x) = = = = f (x)
( x)2 3 x2 3 x2 3
Funkcija je neparna pa je gra…k funkcije simetriµcan u odnosu na koordi-

natni poµcetak:.
4. Asimptote:
143
p p
Funkcija nije de…nisana za x = 3 i x = 3: Ispitajmo lijevi i
desni limes funkcije u ovim taµckama:
2 3
p 3 smjena
p
x
L 3 = lim
p 2
=4 x= 3 " 5=
x! 3 x 3
" > 0; " ! 0
p 3 p p
3 " 3 3 9" 3 3" "3
= lim p 2 = lim p =
"!0
3 " 3 "!0 3 + 2 3" + "2 3
p p
3 3 9" 3 3" "3
= lim p = 1
"!0 2 3" + "2
2 3
p 3 smjena
p
x
D 3 = lim
p + 2
=4 x= 3+" 5=
x! 3 x 3
" > 0; " ! 0
p 3 p p
3+" 3 3 9" + 3 3" "3
= lim p 2 = lim p =
"!0
3+" 3 "!0 3 2 3" + "2 3
p p
3 3 9" + 3 3" "3
= lim p = +1
"!0 2 3" + "2
2 3
p 3 smjena
p
x
L 3 = lim
p 2
=4 x= 3 " 5=
x! 3 x 3
" > 0; " ! 0
p 3 p p
3 " 3 3 9" + 3 3" "3
= lim p 2 = lim p =
"!0
3 " 3 "!0 3 2 3" + "2 3
p p
3 3 9" + 3 3" "3
= lim p = 1
"!0 2 3" + "2
2 3
p 3 smjena
p
x
D 3 = lim
p + 2
=4 x= 3+" 5=
x! 3 x 3
" > 0; " ! 0
p 3 p p
3+" 3 3 + 9" + 3 3" + "3
= lim p 2 = lim p =
"!0
3+" 3 "!0 3 + 2 3" + "2 3
p p
3 3 + 9" + 3 3" + "3
= lim p = +1
"!0 2 3" + "2
144
Budući da je
x3
3x2 L:P:
L:P: 6x
lim f (x) = 2
lim =
= lim lim = lim 3x = +1
x!+1 x!+1 x 3 x!+1 2x x!+1 2 x!+1
x3 L:P: 3x2 L:P: 6x
lim f (x) = lim 2 = lim = lim = lim 3x = 1
x! 1 x! 1 x 3 x! 1 2x x! 1 2 x! 1

Budući da je
x3
f (x) 2 x3
k = lim = lim x 3 = lim 3 =1
x!1 x x!1 x x!1 x 3x
x3
n = n = lim (f (x) kx) = lim x =
x!1 x!1 x2 3
x3 x3 + 3x 3x L:P: 3
= lim 2
= lim 2 = lim =0
x!1 x 3 x!1 x 3 x!1 2x
funkcija ima kosu asimptotu y = x

3x2 (x2 3) x3 2x
y0 = =
(x2 3)2
3x4 9x2 2x4
= =
(x2 3)2
x4 9x2
=
(x2 3)2
pa je
y0 = 0
x4 9x2
() =0
(x2 3)2
() x4 9x2 = 0
() x2 x2 9
() x1 = 0; x2 = 3; x3 = 3:
Iz
p p
1 3 3 0 3 3 +1
x:
x2 + + + + + +
2
x 9 + +
2
(x2 3) + + + + +
y0 + +
y % & & & & %
145
zakljuµcujemo da
( 3)3 9
ymax = y( 3) = =
( 3)2 3 2
33 9
ymin = y(3) = = :
32 3 2
2
00 (4x3 18x) (x2 3) (x4 9x2 ) 2 (x2 3) 2x
y = 2 2
=
(x2 3)
(x2 3) [(4x3 18x) (x2 3) 4x (x4 9x2 )]
= =
(x2 3)4
4x5 12x3 18x3 + 54x 4x5 + 36x3
= =
(x2 3)3
6x3 + 54x
=
(x2 3)3
pa je
y 00 = 0
6x3 + 54x
() =0
(x2 3)3
() 6x3 + 54x = 0
() 6x x2 + 9 = 0
() x = 0:
Iz p p
1 3 0 3 +1
x:
6x + +
x2 + 9 + + + +
3
(x2 3) + +
y 00 + +
y \ [ \ [
146
p p
funkcija konkavna na intervalu 1; 3 [ 0; 3
p p
funkcija konveksna na intervalu 3; 0 [ 3; +1 :
Funkcija ima prevojnu taµcku P (0; 0) jer je y(0) = 0:

f (x) = 3 x2 e x :
Rješenje:
1. De…niciono podruµcje: D = R:
2. Nule i znak:
f (x) = 0 ()
() 3 x2 = 0
p p
() x1 = 3; x2 = 3:
Znak: p p
1 3 3 +1
x:
3 x2 +
x
e + + +
(3 x2 ) e x
+
Dakle,
p p
y < 0 za x 2 1; 3 [ 3; +1
p p
y > 0 za x 2 3; 3 :
147
3. Parnost:
f ( x) = 3 ( x)2 e ( x)
= 3 x2 ex 6= f ( x)
f ( x) = 3 ( x)2 e ( x)
= 3 x2 ex 6= f (x)
4. Asimptote:
Nema vertikalnih asimptota jer je D = R:
Budući da je
3 x2 L:P: 2x L:P: 2
lim f (x) = lim 3 x2 e x
= lim = lim = lim x = 0
x!+1 x!+1 x!+1 ex x!+1 ex x!+1 e
2 x
lim f (x) = lim 3 x e = ( 1) (+1) = 1
x! 1 x! 1
funkcija ima desnu horizontalnu asimptotu y = 0.

Ovdje smo iskoristili da je
lim ex = +1
x!+1
lim ex = 0:
x! +1
Budući da je
3 x 2
f (x) x 3 x2 L:P: 2x L:P:
k = lim = lim e = lim x
= lim x =
x!+1 x x!+1 x x!+1 xe x!+1 e + xex
2
= lim x =0
x!+1 e + ex + xex
3 x2
f (x) x 3 x2 3 x2 x
k = lim = lim e = lim = lim e =
x! 1 x x! 1 x x! 1 xex x! 1 x
3
= lim x e x = +1:
x! 1 x
y0 = 2xe x + 3 x2 e x
( 1) =
= e x x2 2x 3
pa je
y0 = 0
() e x x2 2x 3 = 0
() x2 2x 3 = 0
() x1 = 1; x2 = 3:
148
Iz
1 1 3 +1
x:
e x + + +
2
x 2x 3 + +
y0 + +
y % & %
zakljuµcujemo da
ymax = y( 1) = (3 1) e = 2e
3 3
ymin = y(3) = (3 9) e = 6e
y 00 = e x ( 1) x2 2x 3 + e x (2x 2) =
= e x x2 2x 3 2x + 2 =
= e x x2 4x 1
pa je
y 00 = 0
x
() e x2 4x 1 = 0
() x2 4x 1 = 0
p p
() x1 = 2 5; x2 = 2 + 5:
Iz p p
1 2 5 2+ 5 +1
x:
x
e
2
x 4x 1 + +
y 00 +
y \ [ \
zakljuµcujemo da je p p
funkcija konkavna na intervalu 1; 2 5 [ 2 + 5; +1
p p
funkcija konveksna na intervalu 2 5; 2 + 5 :
Funkcija ima prevojne taµcke
p p p
P1 (2 5; 6 + 4 5 e 2+ 5 )
p p p
P1 (2 + 5; 6 4 5 e 2 5 ):
149
f (x) = ln x2 1 :
Rješenje:
Budući da je u pitanje logaritamska funkcija, onda mora biti
x2 1 > 0 () x 2 ( 1; 1) [ (1; +1)
pa je D = ( 1; 1) [ (1; +1) :
2. Nule i znak:
f (x) = 0 ()
() ln x2 1 = 0
() x2 1 = 1
() x2 = 2
p p
() x1 = 2; x2 = 2:
Znak:
p p
1 2 1 1 2 +1
x:
ln (x2 1) + +
y + +
150
Dakle,
p p
y < 0 za x 2 2; 1 [ 1; 2
p p
y > 0 za x 2 1; 2 [ 2; +1 :
3. Parnost:
f ( x) = ln ( x)2 1 = ln x2 1 = f (x)
Funkcija je parna pa je gra…k simetriµcan u odnosu na y osu.
4. Asimptote:
Budući da je D = ( 1; 1) [ (1; +1) ; onda moµzemo ispitati samo
lijevi limes u x = 1 i desni limes u x = 1
2 3
smjena
L( 1) = lim ln x2 1 = ln lim x2 1 =4 x= 1 " 5=
x! 1 x! 1
" > 0; " ! 0
= ln lim ( 1 ")2 1 = ln lim 1 + 2" + "2 1 =
"!0 "!0
= ln lim 2" + "2 = 1:
"!0
2 3
smjena
D(1) = lim ln x2 1 = ln lim+ x2 1 =4 x=1+" 5=
x!1+ x!1
" > 0; " ! 0
= ln lim (1 + ")2 1 = ln lim 1 + 2" + "2 1 =
"!0 "!0
= ln lim 2" + "2 = 1:
"!0
Budući da je
lim f (x) = lim ln x2 1 = ln lim x2 1 = +1
x!+1 x!+1 x!+1
lim f (x) = lim ln x2 1 = ln lim x2 1 = +1

x! 1 x! 1 x! 1

Budući da je
1
f (x) ln (x2 1) L:P: x2 1
2x 2x L:P:
k = lim = lim = lim = lim =
x! 1 x x! 1 x x! 1 1 x! 1 x2 1
2 1
= lim = lim =0
x! 1 2x x! 1 x
151

1 2x
y0 = 2x =
x2 1 x2 1
pa je
y0 = 0
2x
() =0
x2 1
() 2x = 0
() x = 0:
Ali 0 2
= D pa funkcija nema stacionarnih taµcaka a samim tim ni ekstrema
Tok funkcije
p p
1 2 1 1 2 +1
x:
2x + +
2
x 1 + + + +
0
y + +
y & & % %
00 2 (x2 1) 2x 2x 2x2 2 4x2 2x2 2
y = = =
x2 1 x2 1 x2 1
pa je
y 00 = 0
2x2 2
() =0
x2 1
() 2x2 2 = 0
() x2 = 1
a posljednja jednaµcina nema realnih rješenje pa nema ni prevojnih taµcaka
Iz
p p
1 2 1 1 2 +1
x:
2x2 2
x2 1 + + + +
y 00
y \ \ \ \
152
funkcija konkavna na skupu D.
Funkcija nema prevojnih taµcaka.
153
13 Neodre†eni i odre†eni integrali.

Primjena odre†enog integrala.
154
14 Parcijalni izvodi.
Ekstremi funkcije dvije promjenljive.
p
Zadatak 14.1 Pokazati da za funkciju z = ln x2 + y 2 vrijedi
@z @z
y x = 0:
@x @y
Rješenje:
Kako je
@z p 0 1 p 0
= ln x2 + y 2 =p x2 + y 2 =
@x x x2 + y 2 x
1 1 x
= p p 2x = 2
x2 + y 2 2 x2 + y 2 x + y2
@z p 0 1 p 0
= ln x2 + y 2 = p x2 + y 2 =
@y y x2 + y 2 y
1 1 y
= p p 2y = 2
2 2
x +y 2 x +y 2 2 x + y2
tada je
@z @z x y xy xy
y x =y 2 x = 2 = 0:
@x @y x + y2 x2 +y 2 x + y2 x2 + y2
Zadatak 14.2 Naći prvi i drugi totalni diferencijal funkcije
z = 2x2 3xy y2:
Rješenje:
Parcijalni izvodi prvog reda funkcije z su
@z
= 4x 3y
@x
@z
= 3x 2y
@y
pa je prvi totalni diferencijal funkcije z
@z @z
dz = dx + dy = (4x 3y) dx + ( 3x 2y) dy:
@x @y
155
Parcijalni izvodi drugog reda funkcije z su
@2z @2z @2z

= 4; = 3; = 2
@x2 @x@y @y 2
pa je drugi totalni diferencijal funkcije z
@2z 2 @2z @2z 2

d2 z = 2
dx + 2 dxdy + 2
dy = 4dx2 6dxdy 2dy 2 :
@x @x@y @y
Zadatak 14.3 Naći prvi i drugi totalni diferencijal funkcije
z = ln x2 + y :
Rješenje:
@z 1 2x
= 2 2x = 2
@x x +y x +y
@z 1
= 2
@y x +y
pa je prvi totalni diferencijal funkcije z
@z @z 2x 1
dz = dx + dy = 2 dx + 2 dy:
@x @y x +y x +y
@2z 2 (x2 + y) 2x 2x 2x2 + 2y

= =
@x2 (x2 + y)2 (x2 + y)2
@2z 2x 1 2x
= =
@x@y 2
x +y (x2 + y)2
@2z 1
=
@y 2
(x + y)2
2
pa je drugi totalni diferencijal funkcije z
@2z 2 @2z @2z 2

d2 z = dx + 2 dxdy + dy =
@x2 @x@y @y 2
2x2 + 2y 2 4x 1 2
= 2 dx 2 dxdy 2 dy :
2
(x + y) 2
(x + y) 2
(x + y)
156
Zadatak 14.4 Pokazati da za funkciju

z = ln x2 + xy + y 2
vrijedi
@z @z
x +y = 2:
@x @y
Rješenje:
@z 1 2x + y
= 2 2
(2x + y) = 2
@x x + xy + y x + xy + y 2
@z 1 x + 2y
= 2 (x + 2y) =
@y x + xy + y 2 x2 + xy + y 2
pa je
@z @z 2x + y x + 2y
x +y = x 2 2
+y 2 =
@x @y x + xy + y x + xy + y 2
2x2 + xy xy + 2y 2
= 2 + =
x + xy + y 2 x2 + xy + y 2
2x2 + xy + xy + 2y 2 2x2 + 2xy + 2y 2
= = =
x2 + xy + y 2 x2 + xy + y 2
2x2 + 2xy + 2y 2 2 (x2 + xy + y 2 )
= = = 2:
x2 + xy + y 2 x2 + xy + y 2
Zadatak 14.5 Pokazati da za funkciju
u = (x y) (y z) (z x)
vrijedi
@u @u @u
+ + = 0:
@x @y @z
Rješenje:
@u
= (y z) (z x (x y)) = (y z) (z x x + y) =
@x
= (y z) (y + z 2x)
@u
= (z x) ( (y z) + x y) = (z x) ( y + z + x y) =
@y
= (z x) (z + x 2y)
@u
= (x y) ( (z x) + y z) = (x y) ( z + x + y z) =
@z
= (x y) (x + y 2z) :
157
pa je
@u @u @u
+ + = (y z) (y + z 2x) + (z x) (z + x 2y) +
@x @y @z
(x y) (x + y 2z)
= y 2 + yz 2xy zy z 2 + 2zx + z 2 + zx 2zy xz
x2 + 2xy + x2 + xy 2xz xy y 2 + 2yz
= 0:
Zadatak 14.6 Ispitati ekstreme funkcije
z = x2 + xy + y 2 2x y:
Rješenje:
@z
= 2x + y 2
@x
@z
= x + 2y 1
@y
pa stacionarne taµcke dobijamo rješavanjem sistema jednaµcina
2x + y 2=0
:
x + 2y 1=0
Iz prve jednaµcine imamo y = 2x + 2; pa uvrštavajući u drugu jednaµcinu,

dobijamo
x + 2 ( 2x + 2) 1 = 0
x 4x + 4 1 = 0
3x + 3 = 0 =) x = 1 =) y = 2 1+2=0
pa je stacionarna taµcka funkcije M (1; 0) :

@2z
A = =2
@x2
@2z
B = =1
@x@y
@2z
C = =2
@y 2
158
pa je
= AC B2 = 2 2 1=4 1 = 3:
Za taµcku M (1; 0) imamo
(M ) = 3 > 0
pa ekstrem funkcije postoji a kako je
A (M ) = 2 > 0
to funkcija ima minimum u taµcki M (1; 0) i on iznosi
zmin = z(1; 0) = 1 + 0 + 0 2 0= 1:
z = x3 + y 3 6xy:
Rješenje:
@z
= 3x2 6y
@x
@z
= 3y 2 6x
@y
3x2 6y = 0 x2 2y = 0
() :
3y 2 6x = 0 y2 2x = 0
x2
Iz prve jednaµcine imamo y = 2
; pa uvrštavajući u drugu jednaµcinu, dobijamo
2
x2
2x = 0
2
x4
2x = 0= 4
4
x4 8x = 0
x x3 8 = 0 =) x = 0 _ x = 2:
Sada imamo
x = 0 =) y = 0
x = 2 =) y = 2
159
pa su stacionarne taµcke
M1 (0; 0); M2 (2; 2) :
@2z
A = = 6x
@x2
@2z
B = = 6y
@x@y
@2z
C = = 6
@y 2
pa je
= AC B 2 = 6x 6x 36 = 36x2 36:
Za taµcku M1 (0; 0) imamo
(M1 ) = 36 < 0
pa funkcija nema ekstrema u taµcki M1 (0; 0):

(M2 ) = 144 36 = 108 > 0
pa postoji ekstrem funkcije z u taµcki M2 (2; 2) : Kako je
A (M2 ) = 12 > 0
to funkcija ima minimum u taµcki M2 (2; 2) i on iznosi
zmin = z(2; 2) = 23 + 23 6 2 2= 8:
z = x3 + 3xy 2 15x 12y:
Rješenje:
@z
= 3x2 + 3y 2 15
@x
@z
= 6xy 12
@y
160
3x2 + 3y 2 15 = 0
:
6xy 12 = 0

2
6xy 12 = 0 =) xy = 2 =) y =
x
pa uvrštavajući u prvu jednaµcinu sistema, dobijamo

2
2
3x2 + 3 15 = 0
x
4
3x2 + 3 15 = 0 = x2
x2
3x4 15x2 + 12 = 0
x4 5x2 + 4 = 0:
Uvodeći smjenu t = x2 ; dobijamo kvadratnu jednaµcinu
t2 5t + 4 = 0 =) t1 = 1 i t2 = 4:
Sada je
x1 = 1 =) y1 = 2
t1 = 1 =) x2 = 1 =)
x2 = 1 =) y2 = 2
x1 = 2 =) y1 = 1
t1 = 4 =) x2 = 4 =)
x2 = 2 =) y2 = 1
M1 ( 1; 2); M2 (1; 2); M3 ( 2; 1); M4 (2; 1):
@2z
A = = 6x
@x2
@2z
B = = 6y
@x@y
@2z
C = = 6x
@y 2
161
pa je
= AC B 2 = 6x 6x 6y = 36x2 36y 2 :
Za taµcku M1 ( 1; 2) imamo
(M1 ) = 36 144 = 108 < 0
pa ekstrem funkcije ne postoji.

(M1 ) = 36 144 = 108 < 0
pa ekstrem funkcije ne postoji.

(M3 ) = 144 36 = 108 > 0
A (M3 ) = 12 < 0
to funkcija ima maksimum u taµcki M3 ( 2; 1) i on iznosi
zmax = z( 2; 1) = 8 6 + 30 + 12 = 28:
(M4 ) = 144 36 = 108 > 0
A (M4 ) = 12 > 0
zmin = z(2; 1) = 8 + 6 30 12 = 28:
z = x4 + y 4 x2 2xy y2:
Rješenje:
@z
= 4x3 2x 2y
@x
@z
= 4y 3 2y 2x
@y
162
4x3 2x 2y = 0 2x3 x y=0

() :
4y 3 2y 2x = 0 2y 3 y x=0
Oduzimanjem ovih jednaµcina, dobijamo
x3 = y 3 = 0 =) x3 = y 3 =) x = y:
Vraćajući se u prvu jednaµcinu, dobijamo
2x3 x x = 0
2x3 2x = 0
x3 x = 0
x x2 1 = 0 =) x1 = 0; x2 = 1; x3 = 1:
Stacionarne taµcke su
M1 (0; 0); M2 ( 1; 1); M3 (1; 1):
@2z
A = 2
= 12x2 2
@x
@2z
B = = 2
@x@y
@2z
C = = 12y 2 2
@y 2
pa je
= AC B 2 = 12x2 2 12y 2 2 4:
(M1 ) = 4 4=0
pa su potrebna dodatna ispitivanja za ekstrem funkcije.

(M2 ) = 10 10 4 = 96 > 0
A (M2 ) = 10 > 0
163
to funkcija ima minimum u taµcki M2 ( 1; 1) i on iznosi
zmin = ( 1)4 + ( 1)4 ( 1)2 2 ( 1) ( 1) ( 1)2 = 2:
(M2 ) = 10 10 4 = 96 > 0
A (M2 ) = 10 > 0
zmin = 14 + 14 12 2 1 1 12 = 2:
z = x2 + y 2
uz uslov 3x + 2y = 6:
Rješenje:
Lagranµzeva funkcija je
F (x; y; ) = x2 + y 2 + (3x + 2y 6)
a parcijalni izvodi prvog reda funkcije F su

@F
= 2x + 3
@x
@F
= 2y + 2
@y
@F
= 3x + 2y 6
@
pa stacionarne taµcke i vrijednost dobijamo rješavanjem sistema jednaµcina
9
2x + 3 = 0 =
2y + 2 = 0 :
;
3x + 2y 6 = 0
Odredimo stacionarne taµcke

3
2x + 3 = 0 =) x = 2
2y + 2 = 0 =) y =
164
pa uvrštavajui u treću jednaµcinu sistema, dobijamo
3x + 2y 6 = 0
3
3 +2 ( ) 6 = 0
2
9 4 12 = 0
12
13 = 12 =) =
13
pa dobijamo da je
3 3 12 18
x = = =
2 2 13 13
12
y = =
13
18 12
pa funkcija ima samo jednu stacionarnu taµcku M1 ;
13 13
:
Parcijalni izvodi drugog reda funkcije F su
@2F
A = =2
@x2
@2F
B = =0
@x@y
@2F
C = = 2:
@y 2
pa je
(M1 ) = AC B2 = 4 0=4>0
pa funkcija ima ekstrem u toj taµcki, a kako je
A (M1 ) = 2 > 0
18 12
to funkcija ima minimum u taµcki M1 ;
13 13
i on iznosi
2 2
18 12 324 144 468 36
zmin = x2 + y 2 = + = + = = :
13 13 169 169 169 13
z=6 4x 3y
uz uslov x2 + y 2 = 1:
165
Rješenje:
F (x; y; ) = 6 4x 3y + x2 + y 2 1

@F
= 4+2 x
@x
@F
= 3+2 y
@y
@F
= x2 + y 2 1
@
9
4+2 x=0 =
3+2 y =0 :
;
x + y2 1 = 0
2
2 3
Iz prve jednaµcine imamo x = ; a iz druge y = 2
: Uvrštavajući u treću
jednaµcinu dobijamo
2 2
2 3
+ 1 = 0
2
4 9 2
2 + 1 = 0= 4
4 2
4 2 + 25 = 0
2 25 5 5
= =) 1 = ; 2 = :
4 2 2
Sada je
5 4 3
1 = =) x = ; y=
2 5 5
5 4 3
2 = =) x = ; y =
2 5 5
4 3 4 3
M1 ; ; M2 ; :
5 5 5 5
166
@2F
A = =2
@x2
@2F
B = =0
@x@y
@2F
C = =2 :
@y 2
pa je
= AC B2 = 2 2 0 = 4 2:
4 3 5
Za taµcku M1 5
; 5
; = 2
imamo
(M1 ) = 25 > 0
4 3
pa funkcija ima ekstrem u taµcki M1 5
; 5
a kako je
A (M1 ) = 5<0
4 3
to funkcija ima maksimum u taµcki M1 5
; 5
i on iznosi
4 3 4 3 16 9
zmax = z ; =6 4 3 =6+ + = 11:
5 5 5 5 5 5
4 3 5
Za taµcku M2 ;
5 5
; = 2
imamo
(M2 ) = 25 > 0
4 3
pa funkcija ima ekstrem u taµcki M2 ;
5 5
a kako je
A (M2 ) = 5 > 0
4 3
to funkcija ima minimum u taµcki M2 ;
5 5
i on iznosi
4 3 4 3 16 9
zmin = z ; =6 4 3 =6 = 1:
5 5 5 5 5 5
z = xy
uz uslov x2 + y 2 = 8:
167
Rješenje:
F (x; y; ) = xy + x2 + y 2 8

@F
= y+2 x
@x
@F
= x+2 y
@y
@F
= x2 + y 2 8
@
9
y+2 x=0 =
x+2 y =0 :
;
x + y2 8 = 0
2
Odredimo stacionarne taµcke

y
y + 2 x = 0 =) = y x
2x
x =) = =) x2 = y 2 =) x = y
x + 2 y = 0 =) = 2y 2x 2y
pa uvrštavanjem u treću jednaµcinu dobijamo
x2 + y 2 8 = 0
2x2 8 = 0
x2 = 4 =) x = 2
M1 (2; 2); M2 (2; 2); M3 ( 2; 2); M4 ( 2; 2):
@2F
A = =2
@x2
@2F
B = =1
@x@y
@2F
C = =2 :
@y 2
168
pa je
2
= AC B2 = 2 2 1=4 1:
Ispitajmo ekstreme funkcije preko drugog totalnog diferencijala. Drugi to-
talni diferencijal funkcije z je
@2z 2 @2z @2z 2

d2 z = dx + 2 dxdy + dy = 2 dx2 + 2dxdy + 2 dy 2 :
@x2 @x@y @y 2
1
Za taµcku M1 (2; 2) ; = 2
imamo
d2 z = d2 z = 2 dx2 +2dxdy+2 dy 2 = dx2 +2dxdy dy 2 = (dx dy)2 < 0
pa funkcija ima maksimum u taµcki M1 (2; 2) i on iznosi
zmax = z(2; 2) = 2 2 = 4:
1
Za taµcku M2 (2; 2) ; = 2
imamo
d2 z = d2 z = 2 dx2 + 2dxdy + 2 dy 2 = dx2 + 2dxdy + dy 2 = (dx + dy)2 > 0
pa funkcija ima minimum u taµcki M2 (2; 2) i on iznosi
zmin = z(2; 2) = 2 ( 2) = 4:
1
Za taµcku M3 ( 2; 2); = 2
imamo
d2 z = d2 z = 2 dx2 + 2dxdy + 2 dy 2 = dx2 + 2dxdy + dy 2 = (dx + dy)2 > 0
pa funkcija ima minimum u taµcki M3 ( 2; 2) i on iznosi
zmin = z(2; 2) = 2 ( 2) = 4:
1
Za taµcku M4 ( 2; 2); = 2
imamo
d2 z = d2 z = 2 dx2 +2dxdy+2 dy 2 = dx2 +2dxdy dy 2 = (dx dy)2 < 0
pa funkcija ima maksimum u taµcki M4 ( 2; 2) i on iznosi
zmax = z( 2; 2) = ( 2) ( 2) = 4:
169
15 Diferencijalne jednaµcine
170

Zbrika Matematika

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Zbrika Matematika

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Zbirka riješenih zadataka iz

3 Jednaµcine i nejednaµcine sa apsolutnim vrijednostima 9

8 Matrice. Operacije sa matricama. 62

9 Sistemi linearnih jednaµcina 82

10 Limes funkcije 102

11 Izvod funkcije 113

12 Ispitivanje osobina i crtanje gra…ka funkcije 130

13 Neodre†eni i odre†eni integrali.

15 Diferencijalne jednaµcine 168

1 Elementi matematiµcke logike

1. NEGACIJA iskaza p je novi iskaz ep koji ima suprotnu istinitosnu

2. KONJUNKCIJA iskaza p i q je novi iskaz p ^ q koji je taµcan ako su

3. DISJUNKCIJA iskaza p i q je novi iskaz p _ q koji je netaµcan ako su

4. IMPLIKACIJA iskaza p i q je novi iskaz p =) q koji je netaµcan

5. EKVIVALENCIJA iskaza p i q je novi iskaz p () q koji je taµcan

Operacije sa iskazima moµzemo predstaviti u obliku tabele.

(p) (q) (ep) (p ^ q) (p _ q) (p =) q) (p () q)

Zadatak 1.1 Provjeriti da li je sljede´ca iskazna formula tautologija

Zadatak 1.2 Provjeriti da li je sljede´ca iskazna formula tautologija

Zadatak 1.3 Provjeriti da li je sljede´ca iskazna formula tautologija

Zadatak 1.4 Provjeriti da li je sljede´ca iskazna formula tautologija

(p) (q) (r) (q _ r) (L) (p ^ q) (p ^ r) (D) (F)

Formula nije tautologija

Zadatak 1.5 Bez upotrebe tablice dokazati da je sljede´ca formula tautologija

Zadaci za samostalan rad

5. ((p =) q) ^ (q^er)) =) (ep =) r)

Zadatak 2.3 Dokazati

Zadatak 2.4 Dokazati:

Zadatak 2.5 Dokazati:

Zadatak 2.6 Dokazati:

Zadatak 2.7 Dat je skup X = f1; 2; 3; 4g : Napisati relacije de…nisane sa

X 2 = X X = f(1; 1) ; (1; 2) ; (1; 3) ; (1; 4) ; (2; 1) ; (2; 2) ; (2; 3) ; (2; 4) ;

Zadatak 2.8 Neka jeX = f1; 2; 3g : Napisati elemente relacije de…nisane sa

X 3 = X X X = f(1; 1; 1) ; (1; 1; 2) ; (1; 1; 3) ; (1; 2; 1) ; (1; 2; 2) ;

Zadatak 2.9 U skupu N de…nisana je relacija

Napisati elemente relacije :

vidimo da y 2 f1; 2; 3; 4g ; jer u protivnom x ne bi bio prirodan broj.

3 Jednaµcine i nejednaµcine sa apsolutnim vri-

Jednaµcina u ovom sluµcaju nema rješenja.

pa jednaµcina ima oblik

U ovom sluµcaju rješenje jednaµcine je x = 1.

pa jednaµcina ima oblik

pa jednaµcina ima oblik

Jednaµcina u ovom sluµcaju nema rješenja.

U ovom sluµcaju rješenje jednaµcine je x = 4.

pa jednaµcina ima oblik

U ovom sluµcaju rješenje jednaµcine je x = 0.

pa jednaµcina ima oblik

Zadatak 3.4 Riješiti nejednaµcinu

Imamo tri sluµcaja

Nule kvadratnog trinoma x2 + x 6 su x1 = 2 i x2 = 3 pa rješenje nejed-

pa nejednaµcina ima oblik

Nule kvadratnog trinoma x2 5x su x1 = 5 i x2 = 0 pa rješenje nejed-

Nule kvadratnog trinoma x2 + x 6 su x1 = 2 i x2 = 3 pa rješenje nejed-

Konaµcno rješenje nejednaµcine je

Zadatak 3.5 Riješiti nejednaµcinu

Imamo µcetiri sluµcaja:

pa nejednaµcina ima oblik

pa nejednaµcina ima oblik

pa nejednaµcina ima oblik

Rješenje poµcetne nejednaµcine u ovom sluµcaju je

pa nejednaµcina ima oblik

Zadatak 3.6 Riješiti nejednaµcinu